ПЕТЕРБУРГТУҢ ДЕЛЕГЕЙ ЧЕРГЕЛИГ ЭКОНОМИКТИГ ШУУЛГАНЫ
2025 чылдың июнь 18–21 хүннерде Санкт-Петербург хоорайга болуп эрткен чурттар аразының экономиктиг шуулганы Россияның экономиктиг күчүзүнүң бадыткалы болган. Аңаа 144 чурттуң төлээлери киришкен. Шуулган үезинде 6,3 трлн рубль түңнүг 1060 керээни чурттар аразынга чарган — Петербургтуң экономиктиг шуулганының төөгүзүнде болбаан улуг болуушкун. Россия-биле найыралдыг эвес күрүнелерниң талазындан экономиктиг кызаашкыннар турза-даа, бистиң чурт экономика талазы-биле делегейде эң күчүлүг чурттарның бирээзи дээрзиниң херечизи.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг делегей чергелиг экономиктиг шуулганның ажылынга киришкен. Россияның Президентизи экономиктиг шуулганга илеткелинге чурттуң экономиктиг амгы турум байдалының, ону улам хөгжүдер дээш, боттандырар сорулгаларын тодаргайы-биле айытканынга хамаарыштыр “Владимир Владимирович Путинниң салган даалгаларын күүседири-биле, шалыпкын ажылдаар апаар бис. Тываның Чазааның кежигүннери-биле ажылдың планын тургузар бис” — деп, Владислав Ховалыг бодунуң блогунга бижээн.
“Аныяктарның ажыл чок чоруунуң айтырыгларын шиитпирлээринче онза кичээнгейни Президентиниң илеткелинде салып турары бистиң республикавыска кончуг чугула. Чүге дизе бистиң чурттакчы чонувустуң 35 хире хуузу аныяктар, олар ажыл чоктарның кол кезээн тургузуп турар» — деп, Владислав Ховалыг бодунуң блогунда тайылбырлаан.
Петербургтуң экономиктиг шуулганы чүгле экономиктиг айтырыгларны сайгарары эвес, а күрүнелер аразында эп-найыралдыг харылзааларны быжыглаарының шөлү болган. Тываның Баштыңы Беларусь Республиканың Эртемнерниң национал академиязының президиумунуң даргазы Елена Моргунова-биле ужурашкан. Тыва биле Белоруссияның аразында харылзааларның кол-кол угланыышкыннарын олар тодарадып чугаалашканнар. Бистиң чаңгыс чер чурттуувус, Совет Эвилелиниң Маадыры Михаил Бухтуевтиң Белоруссияда тураскаалын камныг ажаап-тежээп турары дээш, өөрүп четтиргенин белорус чонга Тываның чурттакчыларының өмүнээзинден Владислав Ховалыг илереткен.
Петербургтуң экономиктиг шуулганының үезинде Ксения Шойгу-биле Владислав Ховалыг ужурашкаш, Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунуң чоокку чылдарда Тывага ажылының планнарының дугайында чугаалашкан.
Экономиктиг шуулганның сорулгаларының бирээзи — чурттуң экономиктиг күчү-күжүн быжыглаары. Ынчангаш Россия Федерациязының регионнарының аразынга база экономиктиг кады ажылдажылганың эвээш эвес керээлери чардынган.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң сайыттары, регионнарның удуртукчулары болгаш улуг компанияларның төлээлери-биле ужуражып, кады ажылдажылга дугайында дугуржулгаларны чарган.
Аъш-чем садарында Россияда улуг компанияларының бирээзи — «Х5 Group» компания-биле кады ажылдажылга дугуржулгазын чарган. «Х5 Group» бөлүктүң «Пятёрочка» садыг четкизи Кызылда ажылдап турарын сагындыраал. Компанияның күрүне албан черлери-биле харылзаа тудар директору Василий Пушкин-биле Тываның Баштыңы хемчеглер планын чугаалашкан. Эң ылаңгыя школачыларның кадыын быжыглаарынга салдарлыг эки шынарлыг аъш-чемни Тывага садарын организастаарының чугулазын олар демдеглээннер.
2025 чылдың июнь 20-де Санкт-Петербургтуң делегей чергелиг экономиктиг шуулганынга (ПМЭФ-2025) «Росатом» күрүне корпорациязы-биле Тыва Республикага бизнестиң чаа хевирлерин тургузарынче, инфраструктураны хөгжүдеринче, амыдыралдың шынарын бедидеринче болгаш регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлдезин дүргедедиринче угланган стратегтиг кады ажылдажылганың орук картазын бадылаан. Эмнелгелерни амгы үениң сайзыраңгай эмнелге дериг-херекселдери-биле (гемодиализ, КТ, хирургия лазерлери) хандырары, клиниктиг шинчилелдер болгаш кадрлар белеткели ында база кирген. Регионга херел-биле эмнээр онкология албанын тургузарын, ооң иштинде брахитерапия дериг-херекселдери-биле хандырылганы хөгжүдери база планнаттынган.
Ол документиге «Росатом» күрүне корпорациязының чиңгине директорунуң бирги оралакчызы – хөгжүлде болгаш делегей чергелиг бизнес килдизиниң директору Кирилл Комаров база Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызы – Москвада Тыва Республиканың бүрүн эргелиг төлээзи Чечен Чоксум хол үжүүн салган.
Россияның өөредилге сайыды Сергей Кравцов-биле ужурашкаш, Тывага чаа школаларны тудуп, ажыглалга киирериниң дугайында Владислав Ховалыг чугаалашкан. “Өөредилге” национал төлевилелдиң ачызында республикага эвээш эвес санныг чаа школалар туттунганын олар демдеглээннер. Ол ажылды “Аныяктар болгаш бичии уруглар” президент төлевилели-биле уламчылаарын дугурушканнар.
Россияның спорт сайыды Михаил Дегтярев-биле Тываның Баштыңы ужурашкан. Каа-Хем суурда спорт-культура төвүнүң тудуун доозарынга база ооң техниктиг дериг-херекселинге хамаарыштыр олар чугаалашкан. Владислав Ховалыг бо чылдың февральда Москвага ажыл-албан айыы-биле чорааш, объектиде байдалдың дугайында сайытка илеткээн. Улуг Тиилелгениң 80 чылынга база Ада-чурттуң камгалакчызының чылынга тураскаадып «Тиилелге» деп адаан тудуу узамдыккан спорт-культура объектизин бо чылын ажыглалга кииреринге деткимчени көргүзерин Михаил Дегтярев чугаалаан.
Шуулган үезинде Тываның Баштыңы Россияның тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Ирек Файзуллин-биле база ужурашкан. Шагаан-Арыгга чаа котельная тудар төлевилелдиң дөзевилелин доозуп турарын Владислав Ховалыг дыңнадып, амгы үеде байдалды тайылбырлаан. Чаа одалга черин тударынга деткимчени көргүзерин Ирек Файзуллин аазаан. «Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри» программаның объектилерин бадылаарынга Тываның чурттакчылары идепкейлиг чоруун көргүскенин Ирек Энварович демдегледи» — деп, Владислав Ховалыг бодунуң блогунда бижээн. Бо чылын бадылаашкынга Тываның 99 муң ажыг чурттакчылары боттарының хоорайларында болгаш суурларында хөй-ниити шөлдерин чаагайжыдарынга бедик сонуургалдыын көргүскеннер.
Татарстан Республика, Иркутск область база чурттуң соңгу төвү Санкт-Петербург хоорай Азияның төвүнде регион-биле харылзааны хөгжүдеринге сонуургалдыын Петербургтуң делегей чергелиг экономиктиг шуулганынга бадыткаан. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Санкт-Петербург шуулганынга регионнар аразында кады ажылдажылганы быжыглаары чаагай чаңчыл апарганын демдеглээн. Бот-боттарынга хүндүткелге, экономиктиг, культурлуг болгаш социал харылзааларны быжыглаар күзелге үндезилеттинген шагдагы кады ажылдажылганы улам хөгжүдеринге чаа идигни чаарттынган планнар бээр дээрзинге ол бүзүрелин илереткен.
Санкт-Петербургтуң губернатору Александр Беглов-биле ужуражып тура, таптыг-ла 30 чыл бурунгаар, 1995 чылдың июнь 22-де, Тыва биле Санкт-Петербургтуң аразында кады ажылдажылганың бирги дугуржулгазын чарганын Владислав Ховалыг сагындырган. "Республиканың хөй чогаадыкчы кижилеринге Санкт-Петербург дээрге орус болгаш делегей культуразын билип эгелээн хоорайы- дыр» — деп, Владислав Ховалыг демдеглээн.
Тываның Баштыңы ПМЭФ шөлүнге «ЭЛУС» кыдат сайгарлыкчылар эвилелиниң удуртулгазы-биле ужурашкан. Ужуражылга үезинде кыдат инвесторлар-биле республиканың кады ажылдажылгазының аргаларын чугаалашкан. Транспорт, логистика инфраструктуразы, үлетпүр, көдээ ажыл-агый болгаш туризм талазы-биле кады ажылдажылгага болгаш төлевилелдерни боттандырарынга беленин кыдат бизнесменнер илереткен. Ужуражылганың түңнелинде Тываның Баштыңы биле Россияда кыдат сайгарлыкчылар эвилелиниң президентизи Чжоу Лицюнь кады ажылдажылга дугуржулгазынга хол үжүүн салганнар.
Петербургтуң делегейниң экономиктиг шуулганының шөлүнге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база «Мегафон» телекомоператорнуң чиңгине директору Хачатур Помбухчан кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты салганнар. Тываның эң ыраккы суурларынга харылзааны чедирериниң арга-дуржулгазы «Мегафонда” бар. Чижээлээрге, каш чыл бурунгаар 2G харылзааны республиканың эң ыраккы кожууннарының бирээзи Мөңгүн-Тайгаже шөйген. Ажык медээлерниң дыңнатканы-биле алырга, бөгүнде «Мегафоннуң» 4G четкизи республиканың чурттакчылыг девискээриниң 90 хире хуузун ээлеп турар. Ынчангаш хандырылгаларның өске-даа ачы-дузазын калбартыр арга компанияда бар.
Санкт-Петербург хоорайга болуп эрткен чурттар аразының экономиктиг шуулганы Тыва Республикага Сибирьниң болгаш Россияның өске-даа регионнарының экономиктиг харылзааларынче улам ханылаарының, Тываже инвестиция акша-хөреңгизин хаара тударының, федералдыг төптен деткимче алырының база бир аргазы болган. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның ПМЭФ шөлүнге федералдыг эрге-чагырганың болгаш бизнестиң төлээлери-биле хөй санныг ужуражыышкыннары, кады ажылдажылга дугайында чардынган дугуржулгалар херечилеп турар.
Парлалганың ажык медээлеринден Ш. МОНГУШ белеткээн.
Чуруктарны ТР-ниң Чазааның парлалга албанындан алган.
“Шын” №24 2025 чылдың июнь 26