Хар эрип, час дүшкени-биле республиканың девискээринге өрт айыылы улгадыр. Тараажылар тараа шөлүн арыглап, малчыннар часкы көк бодап одарларында эрги болгаш тенниг сигенни, садчылар болгаш огородчулар боттарының дачаларында саазын бокту, херек чок үп-сапты өрттедип турар. Оттуң арыглакчы, чаартыкчы күжүнге бүзүреп чаңчыкканывыс ол хире күштүг.
Көдээ ажыл-агыйынга дузалыг өрттер, эрткен чылгы кургаг сигенниң узуткалы кижилерге, долгандыр турар амылыг бойдуска, черле ынчаш, чурттуң экономиказынга эгээртинмес когаралды чедирип турар.
Долгандыр турар хүрээлелге өрттерниң ажык-дүжүүнүң дугайында бодал мээвисте таңмалаттынып арткан: ындыг арга-биле чер-девискээрни бок-сактан арыглаар бис, ооң ужун көк-сиген дүрген үнер деп бодап чоруур бис. Бир талазында частырыглыг бодал. “Чавылдак көгү-биле чытпас” дээри дег, үе-шаг доктаамал өскерлип, депшилге бурунгаарлап олурар. Шаг-шаанда чаартыкчы турган ачылыг от ам хай-халаптың үнер дөзү апарган.
Мооң-биле холбаштыр чүнү сагызывысса экил?
Бирээде, часкы өрттерге чүгле хоралыг курттар, саргылар, бок үнүштер эвес, а хөрзүннүң ала-чайгаар деңзигүүрү өскерлип турар. Ажыктыг үнүштерниң үрезиннери өрттенип каар, а ханы дазылдыг бок үнүштер оттан ажырбайн баар, ынчангаш биеэде оът-сиген ногаарарган шөлдер, чоорту барып бок үнүштерге, чашпанга алзыптар.
Ийиде, чылыг үе дүжерге, курт-кымыскаяк база оттуп кээр. Кургаг сиген өрттенирге, хөрзүннүң даштыкы картында курт-кымыскаяк өрттенип азы ооң ыжынга буугуп каар.
Үште, хууда бажыңнарлыг кижилерниң, садчыларның болгаш огородчуларның өрттедип турары богунуң ыжы кончуг хоралыг, ылаңгыя хлор холумактыг чук сава кончуг айыылдыг агаар хирлендирикчизи болур. Ол ышкаш өжүрбейн октапкан таакпы, сереңги улуг отту болдуруп, кижилерниң амы-тынынга айыылды чедирип турар.
Эрги сигенден болгаш бүрүлерден, бок-сактан аштанып турар бажың ээлери өртке удур айыыл чок чорук техниказын сагып, оваарымчалыг болуру күзенчиг:
- хатчыл үеде чыылган бокту өрттетпеңер;
- кыпкан отту хайгаарал чок арттырбаңар;
- хат күштелгенде, кургаг сиген хөлчок дүрген хөрлээлээрин утпаңар.
Октаарының бетинде таакпыны, сереңгини хынамчалыг өжүрүңер;
- өрт өөскээнин эскерзиңерзе, кыдыындан тоомча чок эртпеңер.
Өрттенип эгелеп бар чыткан сигенни өл будуктар-биле, элезин, довурак чажып өжүрерге, чогумчалыг;
- өжүрүп кааш, оттуң катап хып келбезинге шынзыгыңар;
- өрттүң чалбыыжы силерге алыспас хире болза, өрт өжүрер чогуур албаннарже дүрген долгаңар.
А. ХЕРТЕК.
"Шын" 2023 чылдың март 29 №22
#Шын #Тыва #Часкыөрттер #Медээ #Айыыл-халап
ӨРТ: чүгле арыглакчы, чаартыкчы күш эвес, а айыыл-халаптың үнер дөзү
30 марта 2023
33