Одалга үези эгелей бергени-биле өреге бүрүзү тус-тузунда кышка белеткенип турар. “Серемчиде хорамча чок” деп өгбелеривис анаа эвес чугаалап чораан. Ынчангаш кыш дүжерге, чер бажыңнарга озал-ондактыг айыыл-халаптарны болдурбазы-биле чогуур хемчеглерни чорудуп турар.
Өрт-биле харылзаалыг хөй-ле айыыл-халаптарны ыш тодарадыр өртке удур тускай херекселдерни салып алгаш, болдурбайн барып болур. Амгы үеде ол чаа өөскүп үнүп олурар өрттү тодарадыр эң-не дээштиг херекселдерниң бирээзи.
Тываның Чазаа чылдың-на хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелерниң бажыңнарынга өртке удур медээчилерни салыры-биле, республика бюджединден акша-хөреңгини аңгылап турар. Оон аңгыда, Каа-Хем суурнуң чагыргазы база өрт болу берген таварылгада айыыл-халапты эвээжедир болгаш айыыл чок чорукту бедидер сорулгалыг ыш тодарадыр херекселдерни идепкейлии-биле саткаш, салып эгелээн. Ыш тодарадыр тускай херексел айыыл-халап үезинде канчаар дузалаарының дугайында Каа-Хем кожууннуң чагыргазы-биле чугаалаштывыс.
“Одалга үезиниң эгелээни-биле хоорайжыткан Каа-Хем суурнуң девискээринде суурнуң чагыргазы өртке удур медээчилерни салыр ажылдарны чорудуп эгелээн. Ол херекселдер чурттакчыларга оран-савада угарлыг газтың чогуур хемчээлинден көвүдей бергенин медээлеп алгырып эгелээр” – деп, хоорайжыткан Каа-Хем суурнуң чагырга даргазының оралакчызы Буян Ооржак чугаалаан.
Хөй ажы-төлдүг ава Чодураа Сагаан өртке удур медээлээр херекселди салдырып алыры ёзулуг камгалал болгаш өг-бүлениң бюджединге камналга болурун демдеглээн. Өрт болу берген таварылгада, ук херексел чурттаар оран-саваны катап тургузар чарыгдалдардан чайладыр, ол ышкаш өг-бүлениң кежигүннериниң кадыкшылын болгаш амы-тынын камгалаар аргалыг.
“Шак мындыг акция чоруп турарынга аажок өөрүп тур бис. Биске хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге өртке удур медээчини салып берди. Ол мээң ажы-төлүмге болгаш бистиң өг-бүлевиске кончуг чугула. Бир эвес угарлыг газ үнүп эгелээр болза, медээчи бисти сагындырыптарга, бис камгаланып шыдаптар бис” – деп, Чодураа Сагаан чугаалаан.
Бо херекселди, бир дугаарында, Каа-Хем суурнуң чагыргазының учедунда турар хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң бажыңнарынга салыр. Ийиде, өөнүң ээлери тускай шериг операциязында киржип турар өг-бүлелерниң бажыңнарынга. Оон аңгыда, коридор хевирлиг бажыңнарга медээчилерни салыры албан. Ол шак ындыг оран-саваның чурттакчыларынга айыыл чок байдалды база немей тургузуп турар.
“Бөгүн учётта турар хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни өртке удур медээчилер-биле хандырар деп турар бис. Олар өртке удур медээчилерни саткаш, салырынга дузалажыр дилегни кииргеннер. Амдыызында 10 өг-бүлеге өртке удур медээчилерни салыр сорулга салдынган” – деп, Омак Ондар чугаалаан.
Бо херекселдер автономнуг чурумга ажылдаар. Ону кандыг-даа токка кошпас. Батарейлер-биле ажылдаар, оларның ажылдаар хуусаазы бир чыл болур. Бир ыш тодарадыр медээчиниң өртээ муң акшадан ашпас. Өртке когарал болгаш кадыкшылга, амы-тынга айыыл-биле деңнээрге, көңгүс анаа өртек.
“Каа-Хем кожууннуң чагыргазы чылдың-на өртке удур медээлээр херекселдер садарынче акша-хөреңгини аңгылап турар. Эрткен чылын эвээш хөреңгилиг болгаш учетта турар өг-бүлелерге 50 өртке удур херекселди саткан. Ам база 50 херекселди садып алдывыс. Суурувустуң девискээринге база салыр бис” – деп, Омак Ондар демдеглээн.
Кыш мурнунда чурттакчы чон хоолайларын аштап алыры чугула. Чүге дизе кыжын олар ажыглалдан үнүп, тунуп болур. Ооң соонда чер бажыңнарга өрт болурунуң айыылы улгадыр. Өртке удур медээлээр херекселди салдырып алыр деп бодаар болзуңарза, Каа-Хем суурнуң чагыргазынга баргаш, хөй ажы-төлдүг деп бадыткап турар документилерни дужаары чугула.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №76 2024 чылдың октябрь 5
