2023 чылда республика девискээринге “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин тургузары” национал төлевилел-биле хөй девискээрлерни чаарткан болгаш кылганын катап база сагындырары артык эвес. Ылаңгыя төөгүнү кадагалап арттырар сорулга-биле кылдынып турар ажылдарны онзалап демдеглээри чугула. Оларның бирээзи – Туранга төөгүлүг парк ажыдыышкыны эрткен чылдың июнь 1-де болганын сагындыраал.
Чүге төөгүлүг дизе, ол парктың “Тывага көжүп келген баштайгы орус чоннуң парыгы” деп ады төөгүже хая көрнүп, шынап-ла, баштай көжүп келген орус чоннуң ук-салгалын сонуургаарынче албадай бээр. Шак ындыг дыштанылга черинге келгенде, улустуң сагыш-сеткили оожургаар, долгандыр амыдыралды үнелээр, а эң-не кол чүүл орус-тыва эп-найыралды улам быжыктырар сорулгалыг янзы-бүрү хемчеглер эрттирер девискээрни чаартып кылганы кончуг эки.
Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг ол паркты ажыдып турда, боду кээп киришкенин бии-хемчилер эки сактыр. Губернатор ынчан төрээн хоорайының төөгүзүн кадагалап арттырар дээш улуг ажылды кылган кожууннуң чурттакчыларынга өөрүп четтиргенин илереткеш, Туран хоорайның 138 чылдаанында ажыттынган хөй-ниити девискээри Тывага көжүп келген бирги орус кижилерниң төөгүлүг улуг өнчү салгалы апаар деп демдеглеп турганын сактып тур бис. Ынчан ол даргавыс: “Бо парк орус болгаш тыва чоннуң бот-боттарынга хүндүткелдиг хамаарылгазының болгаш эп-найыралының, тургузукчу күш-ажылды база культураны кады байлакшыдарының демдээ болур” – деп, чугаалап турган чүве.
Амгы үеде парк хөй кижиниң чыглып, дыштаныр чери болу бергенинге бии-хемчилер өөрүп турар. Ырак-чооктан келген аян-чорукчулар болгаш аалчылар паркка келгеш, орус казанакты, тыва өгнү, мурнуу-чөөн талазында Иннокентий Георгиевич Сафьяновка – Туран хоорайның үндезилекчизинге тураскаалды онзазынып сонуургап турар.
Черле ынчаш Тывавыста сайзыралче дидим базымнар хөй-дүр. Туран хоорайга чүгле парк кылдынганы-биле ажыл кызыгаарлаттынмаан. База бир көскү чаартылгалар культура адырынга болгулаанын канчап демдеглевес боор. Бии-Хемниң Сушь суурнуң Культура бажыңынга хөй чылдарда манап келгени капиталдыг септелгени чоруткан. Клуб ам көңгүс аңгы шинчи кирген. Шуут чаа апарган деп болур. Аңаа эрткилээн хемчеглерже чон күзелдии-биле барып турар апарган. Ол ышкаш Туран хоорайда уругларның уран чүүл школазынга база шак-ла ындыг септелгени чоруткан. Шупту чаартылгалар национал төлевилелдер дузазы-биле болуп турары онзагай.
База бир онза чаартылга – “Бии-Хем” деп Аныяктар төвү ажыттынган. Ол шуут дыка эки чүүл болган. Эргижирээн оран-саваны ындыг ажыктыг төп кылып каанынга аныяктар өөрүп турар. Ынчанмайн канчаар, өзүп орар салгалга боттарының уран-талантызын моон-даа соңгаар сайзырадырынга улуг дузалыг төп ам-на ажыттынган. Ында ырлаарынга-даа, чурук тырттырарынга-даа, чуруурунга-даа сундулуг аныяктар чыглып, боттарының санал-оналын каттыштырып, чогаадыкчы эгелээшкиннери-биле чүнү-даа кылып, көргүзүп турар. Эң-не кол чүве, аныяктарның үе-биле деңге сайзыраарынга дыка ажыктыг төп кожуунда ажыттынганы – улуг белек.
Бо бүгү чаартылгалар база-ла В. Путинниң эгелекчи саналы ёзугаар бүгү Россия девискээринде боттандырып турар аңгы-аңгы угланыышкыннарлыг национал төлевилелдер дузазы-биле болдунуп турарын чон биле берген.
Светлана МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №5 2024 чылдың январь 24
