Удавас республиканың тараа ажыл-агыйлыгларынга дүжүт ажаалдазы эгелээр. Михаил Санниковтуң «Демниг» фермер ажыл- агыйы Тывада база бир у
луг ажыл- агыйларга хамааржыр. Ооң тараан кырлыг-каразы, тараазы бо хүннерде кандыг байдалда турарын, дүжүт ажаалдазынга белеткели кандыг дээрзин сонуургап четкен бис.
– Бо чылын 1500 гектар шөлге «Новосибирск – 31» сорттуң кызыл-тасты тараан бис. Кончуг эки шынарлыг тараа деп санадыр. Ук сорттуң онзагайы дээрге бир га черден 25 – 30 центнер дүжүттү ажаап алыр магадылалды берип турар. Бо хүнде ооң канчаар өзүп келгенин көөр болза, ийи неделя болгаш дүжүдүн ажаап эгелээринге белен деп чугаалап болур. Бо чылгы тараа дүжүдүнүң 80 хуузун дээрбелээш, далган кылдыр үндүр садар, арткан 20 хуузун келир чылын үрезинге арттырар бис. Бо чай кааңнаашкынныг болган-даа болза, тарааның үнгени эки болуп турар. Эрткен хүннерде ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Сергей Ондарга баштаткан даргалар кээп чорааш, тарааның үнгени эки деп чугаалап турдулар. Ниитизи-биле күскү дүжүт ажаалдазынче демниг кириптеринге машина-техникавыс, үш чаа комбайн шупту ажылдап үнеринге белен. Ажылчы күш талазы-биле 30 кижини дүжүт ажаалдазынче хаара тудар дээн бис. Ол ышкаш ажаап алган дүжүдүвүстү шыгжаар складтарывыс база белен.
Кырлыг-кара тараага көөрде, өзүген
Кырлыг-караны бо чылын 800 гектар шөлде тарыдывыс. Бир неделя болгаш дүжүдүн ажаап кириптер бис. Бир гектардан 15 центнерни ажаап алыр планныг бис. Гречка тараага көөрде, хөй ажаалда негевес, чашпанбиле дөмей, кайыын-даа өзүп кээр, хөй суг база негевес болуп турар. Амгы үеде кырлыг-караны болбаазыраткаш, садыглар баартактарынче үндүр садар дугайында айтырыгны үстүкү черлерде сайгарып, чугаалажып турар. Бир эвес ол айтырыг шиитпирлени бээр болза, республика бодунуң кырлыг-каразын чип эгелей бээр. А болдунмас хире болза, чартыын соңгаар үндүр садар апаар. Өске чартыын келир чылдың үрезини кылдыр арттырар бис. Орулгалыг кезээн көөр болза, тараага көөрде, кырлыг-караны тарып, өстүрери белен болуп турар. Болбаазыратпаан тарааның бир килде өртээ 12 рубль болза, кырлыг-караның – 25 рубль. Тараалаң шөлдүг кожууннарда арат ажыл-агыйлыгларга кырлыг-кара тарыырын сүмелексээр-дир мен. Бистиң дуржулгавыстан алгаш көөр болза, Тываның кайы-даа тараа шөлдеринге гречканы тарып болур-дур. Бис үш дугаар чыл тарып турарывыс бо – деп, Михаил Санников кысказы-биле таныштырды.
Ховуда ажыл кидин-түлүк
Хову бригадири Владимир Оюн чер ажылында ажылдаа-ла 20 чыл ашкан. Трактор башкарыкчызы Тимур Ондар-биле рапсты ажаап эгелей берген. Бо чылын чаъс эвээш чагган-даа болза, багай эвес дүжүттү ажаап алырынга ол бүзүреп турар.
“Михаил Санников-биле ажылдаарга, эптиг, акша-шалыңны үе-шаанда төлеп берип турар. Ажыл-агыйын чылдан чылче хөгжүдүп турары эки-дир. Тараа, кырлыг-карадан аңгыда, бо чылын 80 гектар шөлде рапсты база тараан бис. Ооң дүжүдүн ажаап эгелээнивис бо. Бо хүннерде кезип дооскаш, ийи неделя черге чыттырар бис. Ынчан кончуг таптыг быжа бээр. Бо үнүштен чүнү-даа кылыр. Колдуунда Красноярск крайже үндүр садып турар бис” – деп, ол чугаалааш, ажылынче далажыпты.
Михаил Санниковтуң база бир бригадазы мал чеминиң белеткелинде чоруп турар. Ооң бригадири Буян Монгуш:
«Мал ажыл-агыйлыг кожууннарга малга бээр дүргектеп каан сигенни курлавырлап турар бис. Бир дүргектиң эрткен чылдарда 1 муң рубль турган болза, бо чылын сигенниң кайда-даа багай үнгенин барымдаалааш, 1500 рубльда садып турар. Амгы үеде 600 дүргек сигенни белеткеп каан. Таңды болгаш Кызыл кожууннарның девискээринден сигенни кезип белеткеп турар бис. Бо чылын 3 муң рулонну планнаан турган бис. Аңаа немей бир муңну немептер деп шиитпирледивис. Чүге дээрге мал чеминге кыжын малчыннар бергедээр боор деп бодап тур бис. Курлавырга черле болдунар шаанче хөйнү белеткээр бис. Эрткен хонуктарда Эрзинниң “Бай-Хөлдүң” 700 рулонун белеткеп бердивис. Бо хүннерде Чадаанадан кээр, Эрзинниң Мөренден база кээр дээн. Акша-шалың талазы-биле кандыг-даа айтырыг чок. Шуптузун ай санында берип турар. Бо хүннерде сиген кезилдезинде ажылдап турар 10 кижиге шалыңындан аңгыда, 400 рулонну база аңгы бээр дээн бис. Ону шаңнал кылдыр санап болур. Сезон үезинде 60 хире кижи ажылче хаара туттунар. А доктаамал ажылдап турар улустуң саны 20 кижи. Бо ажыл-агыйда үш чыл ажыг ажылдап турар мен, черле хомудалым чок”.
Демнигде – күштүг
Ажыл-агыйның удуртукчузу Михаил Санниковтуң база бир мактанып болур чүүлү – бүдүн республикада чүгле ында 7 сая рубль өртектиг сиген чүдүрер трактор (телескопический погрузчик) бар. Ажыглалы бөдүүн, эптиг. Ол ышкаш ажылчы коллективинге чоргаарланып болур чылдагааннар база бар. Бирээде, интернационал коллективте казах, поляк, немец, чечен (арыг тывалаар) омак-сөөктүг ажылчыннар эп-найыралдыг ажылдап турар. “Дем чокта кандыг-даа ажыл бүтпес. Ынчангаш “Демниг” деп адаан чылдагаан база ында” – деп, М.Санников чугаалады. Шупту эр улустан тургустунган интернационалчы коллективтиң мурнунда чымыштыг үе – күскү дүжүт ажаалдазы. Ынчан Санниковтуң савазыраар үези кээр.
/ К. Монгуш.
/ Чуруктарны Ада Тюлюш
тырттырган.