Россияныӊ биле Моолдуӊ эртемденнери Сеӊгилеӊ сыннарында ирбиштерниӊ турлаглаар черин шинчилээр.
Орус географтыг ниитилелдиӊ деткип турары «Сеӊгилеӊ сыннарыныӊ ландшафтызын болгаш янзы-бүрү биологтуг хевирлерин шинчилээри» деп төлевилелдиӊ I чадазын Тывага июнь төнчүзүнде боттандырып эгелээн.
Ук төлевилелге Сеӊгилеӊ сыннарында бөлүк ирбиштерни камгалаарын болгаш кадагалап арттырарын организастаар, тайга-сынны федералдыг онза бойдус камгалалдыг девискээр (ООПТ) системазынче киирер үндезиннериниӊ талазы-биле комплекстиг хемчеглерни ажылдап кылыр деп турар.
Мөөрейниӊ түӊнелдери-биле «Убсунур ыйгылаажы» күрүнениӊ бойдус биосфера заповеднигинге грантыны Орус географтыг ниитилел берген, шинчилелдерни ооӊ хөреӊгизи-биле чорудуп турар.
Экспедиция чорудары-биле, ирбишчи специалистерниӊ, аӊгы-аӊгы эртем албан черлеринден: «Сайлюгем» национал парк (Даг-Алтай Республика), Красноярск хоорайныӊ Арга-арыг институду, Моолдуӊ Биология институду, «Ирбиш камгалалыныӊ төвү» автономнуг коммерциялыг эвес организация (Моол), Тываныӊ күрүне университеди, «Тогдук камгалалыныӊ төвү» автономнуг коммерциялыг эвес организация (Тыва) болгаш төлевилелдиң күүседикчизи болур «Убсунур ыйгылаажы» заповедниктен эртемденнерниӊ командазын тургускан дээрзин Орус географтыг ниитилелдиӊ регионалдыг салбыры дыӊнаткан.
Төлевилелдиӊ бирги чадазын боттандырарынга колдуунда «Убсунур ыйгылаажы» заповедниктиӊ инспекторлары биле эртем ажылдакчылары, Тываныӊ күрүне университединиӊ эртемденнери киржип турар. Оларга Моолдуӊ «Ирбиш камгалалыныӊ төвү» автономнуг коммерциялыг эвес организациязыныӊ Бариушаа Мунхцог биле Баяраа деп ийи эртемдени, Россияныӊ эртем академиязыныӊ Сибирьде салбырыныӊ Красноярк хоорайда В. Н. Сукачев аттыг арга-арыг институдунуӊ ийи специализи каттыжып келир.
Экспедиция баштайгы неделяныӊ дургузунда Чик-Хем, Сайлык, Чагытай хемнерниӊ адырларын, Көк-Эрик деп черни шинчилээн. Чик-Хем биле Көк-Эрик деп баштайгы ийи маршруттуӊ оруунга ирбиштиӊ чоруп турган изи тывылбаан. Специалистер ирбиштиӊ турлаглап болгу дег чериниӊ шөлүн улгаттыргаш, ооӊ бүгү девискээринге 20 фотоловушкаларны тургускан.
Төлевилелдиң киржикчилери тус черниӊ чурттакчылары-биле хөй катап чугаалажып, айтырыг-харыыларны чорудуп, оларныӊ ховар дириг амытанга душканыныӊ дугайында медээлерни чыып алган.
Ирбишке чүгле чылдыӊ тодаргай үелеринде таваржып турар дээрзин айтырыг-харыының баштайгы түӊнелдери көргүскен. Тус черниӊ чурттакчыларыныӊ сөзү-биле алырга, ирбиштиӊ кол чемижи болур дуюглуг черлик дириг амытаннарныӊ сезон аайы-биле көжер үези-биле холбашкан. Араатан аӊ чайын элээн ырак черлерже чоруй баргаш, орай күзүн дедир чанып келир.
Төлевилелдиӊ ийиги чадазын орай күзүн боттандырар. Снегоходтар-биле чоруур кышкы маршруттарныӊ оруктарын тодарадыр дээш, девискээрни дроннар дузазы-биле шинчилээш, фотоловушкаларны өскээр тургузар, чайгы экспедицияныӊ медээлерин сайгарып ажылдаар.
ТР-ниӊ Чазааныӊ медээзи-биле Р.Демчик белеткээн.