Ай санында эртер хүреш маргылдаазын апрель 15-те «Сүбедей» спорт өргээзинге Таңды кожууннуң чагыргазы бедик болгаш солун байдалга организастап эрттирген. Аңаа 85 килге чедир 77 база шыырак 88 мөге күжүн шенешкен.
Маргылдааның ажыдыышкынынга ТШО-да тыва шериглерни харыылап турар Тимур Куулар тыва хүрештиң эр кижиге, дайынчыларга ажыктыын база бо маргылдааны дайынчылар интернет таварыштыр көрүп турарын дыңнаткан.
Маргылдааның 1-ги кезээнде 85 килге чедир 77 мөгениң хүрежи болган. Мөгелер шупту аныяк-чалыы болгаш арга-хорганы кашпагай, аваангыр көргүзүп турганнар. Түңнелинде, 8 эң шыырактарның аразынче дараазында мөгелер кирген: Субудай Оюн, Чимит Даваа (Таңды), Аржаан Ондар, Дайызы Ондар (Сүт-Хөл), Айдың Даржай, Артыш Монгуш (Чаа-Хөл), Баазан-Доржу Сандак (Эрзин), Хүлер Тюлюш (Улуг-Хем). Түңнелинде, 1-ги черже Начын мөге Артыш Монгуш үнүп тиилекчи болган. Аваангыр хүрешти көргүскеш, Хүлер Тюлюш үжүүрлешкен. Шыырак камгалалдыг мөгелер Айдың Даржай биле Баазан-Доржу Сандак 3-кү черни үлешкеннер.
Кыска чапсар үезинде Хүреш федерациязының президентизи Аяс Монгуш тыва хүрешти сайзырадыр база мөгелерни деткиири-биле, Улан-Батор хоорайга барып, Моол хүреш федерациязының даргазы, күрүненин Чаан мөгези Цэрэндашийн Магалжавка ужурашкаш, дараазында дуржулганы кылганын чугаалады. Ол дээрге бистиң мөгелеривис бо чылын аймак наадымнарынга киржир база ат четкен мөгелер 2024 чылда Моол күрүнениң улуг Наадымынга барып хүрежир эргени алыр. Ол ышкаш Май 1, 2 хүннеринде В.С. Биче-оол аттыг «Хүреш» стадионунга моол мөгелерниң киржилгези-биле долгандырыг хүрешти чорудар. Бо маргылдаа бистиң мөгелеривиске улуг белеткел болур.
Маргылдааның 2 дугаар кезээнде шыырак дээн 88 мөгениң аразынга ат-алдарлыг 7 мөге хүрешкен. Ол дээрге Чаан мөге Сайын-Белек Тюлюш (Тес-Хем), Арзылаң мөге Седен-Очур Кара-Сал, Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак (Сүт-Хөл); Начын мөгелер: Кежик Ооржак, Начын Монгуш (Чөөн-Хемчик), Артыш Монгуш (Чаа-Хөл); аныяк Начын мөге Бады-Маадыр Сандан (Улуг-Хем).
Эң-не үр болган ачыр-дачыр хүрештиң түңнелинде, Улуг-Хемниң мөгези Темир-Хая Санданны Сүт-Хөлдүң мөгези Аяс Монгуш октаан.
Тоолдарда мөгелер дег мөчек-мөчек бырлаңнаан шыңганнарлыг, шалыпкын хүрештиг Юлиан Товуу дээрзи-биле таныжаалыңар. Бо аныяк мөге спорттуң бодибилдинг хевиринде киржип турар, ол ышкаш бир чыл ажыг Бест-Кроссфит клувунда бичии оолдарны тренерлеп, өөредип турар. Алыс боду Улуг-Хем чурттуг. Спортчу чедиишкиннери: Абакан биле Красноярск хоорайларга бо чылдың март 9 база 18 хүннеринде бодибилдингиге ажык чемпионаттарга киришкеш, 2 дугаар шаңналдыг черни алган. Март 25-те Кемерово хоорайга СФО-нуң бодибилдинг талазы-биле чемпионадынга киришкеш, аныяктар аразынга 2 дугаар черни алган. Юлиан хүрештиң 3 салыында дүрген, кашпагай хүрежип тургаш, дуржулгалыг мөге Кежик Ооржакка аштырган.
Маргылдааның 5-ки салыы 8 мөге арткан турда чараш хүрешти база удурланыкчызын агаарга көдүрүп октаар эң чараш арганы аныяк Начын мөге Бады-Маадыр кылгаш, шенээ-биле хевиске дегген, тиилелгени Кежик Ооржак алган. Чартык финал 4 мөге аразынга Сүт-Хөлдүң 2 шыырак мөгези таварышкан — Седен-Очур Кара-Сал удурланыкчызы Начын-Мерген Ооржакты хончу хүрежинге манап тургаш, шавыштыр дөңмээнге хол дегээзин кылгаш, ужурган. Дараазында 2 мөгениң хүрежинге Сайын-Белек Тюлюш арганы кылып чоруй, тайып ушкан, тиилелгени Кежик Ооржак алгаш, шыырак 2 мөгениң санынче кирген.
Тулган тиилекчини илередири-биле, Седен-Очур Кара-Салды база Кежик Ооржакты чарлап үндүрген. Мөгелер бот-боттарын билчир болгаш, элээн болганда хончу хүрежинге дуржулгалыг мөге Седен-Очур Кара-Сал удурланыкчызының кылажын көре аарак хол дегээзин чараш кылып ужургаш, тулган тиилекчи болган. Бо маргылдаага Седен-Очур Кара-Сал күш талазы-биле шыырак белеткелдиин көргүскен. Үжүүрүнде буура буттары дег дөңмектерлиг Начын мөге Кежик Ооржак төлептиг болган.
Тулган тиилекчиге Тываның 100 чыл ордени, кубок, диплом, медаль, акша шаңналдарын тывыскан. Үжүүрлешкен база 3–8 дугаар чер алган мөгелер база диплом, медаль, акша белектерин алган. Тиилелгеже чүткүл дээш тускай шаңналдарны Юлиан Товуу биле Онзагай Ондарга тывыскан.
Дараазында айның маргылдаазын Чеди-Хөл кожуун хүлээнген.
/ Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ.
Авторнуң тырттырган чуруу.
"Шын" №28 2023 чылдың апрель 19
