Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

Сергей Шойгу – ёзулуг маадыр

21 мая 2020
39

Бо хүннерде бистиӊ чаңгыс чер-чурттуувус, Россияныӊ Маадыры, Россияныӊ Камгалал сайыды Сергей Күжүгетовичиге ханы мѳгейиглиг ѳѳрүп четтириишкиннер, шак мындыг эгелиг чүүлдер моол интернет, социал четкилерде дыргын тарап турар.

Делегейде калбаа-биле тарап турар халдавырлыг covid19 аарыгныӊ уржуу-биле, дыка хѳй чурттар боттарыныӊ күрүне кызыгаарын хаап, чоннуӊ хостуг аргыжылгазын долузу-биле соксатканы-биле, даштыкыда ѳѳренип турар сургуулдар, ажылдап турар моол хамаатылар чуртунче чанар аргазы чок болган.

Ада-чурттуӊ Улуг Тиилелге­зиниӊ 75 чылынга уткуштур май 7-де Россияныӊ Камгалал сайыды Сергей Шойгу Моолдуӊ Камгалал сайыды Н. Энхболд-биле теле-кѳвүрүг дамчыштыр ужуражылганы эрттирип, Тии­лелге хүнүнге байыр чеди­рип, ажылчын чугааны кылган­нар. Ужуражылга үезинде Сергей Күжүгетович Ада-чурттуӊ дайыныныӊ үезинде моол арат­тарныӊ киирген үлүг-хуузун, со­вет чонга чедирген хѳй санныг дузаламчызын улуу-биле үнелеп, моол чонга ѳѳрүп четтиргенин илереткен.

Эрткен 2019 чылдыӊ сен­тябрь­да ийи чурттуӊ баш­тыӊ­нарының ужуражылгазыныӊ үезинде дугуржулгаларны амыдыралга боттандырарынга, Моолдуӊ шериг, камгалал адырынга бодунуӊ талазындан чогуур дузазын кадарын, халдавырлыг аарыг чавырлаан соонда, Тиилелгениӊ 75 чылы оюнга тураскааткан шериг парадынга моол сайытты албан ёзузу-биле чалап, парадка моол шериг кезээн, «Хувискаалчы арат» аттыг танк чыскаалын кии­риштирерин ол дыӊнаткан. Ужу­ражылганыӊ түӊнелинде Моолдуӊ Камгалал сайыды Н.Энх­болд ѳѳрүп четтир­генин илередип, Россияныӊ Камгалал яамызыныӊ шугуму-биле шериг талазы-биле дыка хѳй моол сургуулдар Россияныӊ дээди, ортумак ѳѳредилге черлеринде чедиишкинниг ѳѳренип турарын демдеглеп, база хамчыктыг аарыг­ныӊ уржуундан чуртунче чанарынга нарын байдал тургустунганы-биле боттуг дузаны кадарын дилээн турган.

Сергей Күжүгетович моол кол­легазыныӊ дилээн дораан боттандырып, май 13-те Москва, Санкт-Петербург, Новосибирск хоорайларда ѳѳренип турар 347 шериг сургуулдарны Россияныӊ Камгалал яамызыныӊ 3 тускай ужар-хемези-биле халаска чуртунче чедирип берген. С.К. Шойгу сайыттыӊ бо буянныг чаагай чоруун, мѳзүлүг бүдүжүн, дузааргак сеткилин, эр соруун Моолдуӊ бүгү чону алгап-мактап, чоргаар­ланып, «Улуг Маадырныӊ алдар-кадыы кезээде бедик турзун!», «Силер бистиӊ чоргааралывыс силер!», «Силерге улуу-биле ѳѳрүп четтирип тур бис!» дээн чижектиг чылыг сѳстери, ном­чукчу бүрүзүнүӊ чаагай йѳрээл­дери, ѳѳрүп четтириишкиннери тѳнчү чокка шуужуп турар.

Ооӊ-биле чергелештир моол интернет четкилерде Улуг Маа­дырывыс С.К. Шойгунуӊ күш-ажыл­чы намдарын, тыва омак-сѳѳктүүн, чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын, күчүлүг Россияныӊ политиктиг амыдыралынга ооӊ бедик туружун, ат-алдарын, ки­жизиг мѳзү-бүдүжүн алгап мак­таан­ чүүлдер каастап, улам шиник киирип турар. www.tolgoilogh.mn моол интернет четкиде С.К. Шойгунуӊ күш-ажылчы намдарын долузу-биле танышытырып бижээ­нинден аӊгыда, номчукчуларга солун болгу дег кезектерни допчулай сонуургадып кѳрээлиӊер.

«...Россияныӊ Камгалал сайыды, Россияныӊ Маадыры, Армияныӊ генералы Сергей Шойгу кожавыс Тыва чуртка тѳрүттүнген, Россияныӊ эӊ-не бедик политиктиг, күрүне ажылдакчызы. Ону орус чон «Россияныӊ камгалакчызы» деп улуг чоргаарал-биле адаарлар.

Россияныӊ политиктиг тѳѳ­гү­зүнге туруп кѳрбээн эӊ-не хѳй чыл­дарда сайыт албан-дужаа­лынга, тодаргайлаарга, 1991-2012 чылдарда Онза байдалдар салбырын удуртуп келген. Бодунуӊ билдилиг удуртулгазы-биле ук салбырны Россияныӊ эӊ-не улуг яамыныӊ деӊнелинге чедирип, ажылдакчыларныӊ санын 150-ден 300 муӊга чедир улгаттырып, делегей деӊнелинге кѳдүрүп шыдапкан тыва удуртукчу болур. Онза байдалдар яамызыныӊ сайыды турда, делегейниӊ кайы-даа булуӊунга болган хай-халаптыг черлерге боду албан-биле чедип, удуртур турган. Чүге ындыг силер? деп, бир журналистиӊ айтырыынга ол: «Мен камгалакчыларны дыка хүндүлээр мен. Бир эвес олар мени аӊаа четкен силер бе? деп айтырар болза, чок деп харыы­лаары меӊээ эӊ-не ыядынчыг болур» деп харыылаан.   

С. Шойгу 1991 чылда Уфа­ныӊ нефть болбаазырадыр заво­дунуӊ 700 тонна деӊзилиг хоолайын кээп дүжеринден камгалаар ажылды боду чедиишкинниг удуртуп, ооӊ ол маадырлыг ажыл-чорудулгазын Гиннестиӊ номунга бүрүткээн.

Тыва маадыр бодунуӊ хос­туг үезинде классиктиг хѳгжүм дыӊ­наарынга, гитарага ойнаарынга, аът мунарынга, балыктаарынга ынак. Дыштанылгазын тѳрээн Тывазыныӊ каас бойдузунга чедип, тайга-таӊдыларын одурту чадаг кылаштап, тѳрээн чер-чуртунуӊ ыдыктыг черлеринден улуг күштү ап, дышта­ныр. Тѳрээн чуртунуӊ каас-чараш бойдузунуӊ чуруктарын чу­руурунга, ыяштыӊ дазылдарындан янзы-бүрү чүүлдер чазаа­рынга дыка ынак. Ол бут бѳмбүүнүӊ «Спартак», хоккейниӊ «ЦСКА» командаларныӊ улуг мѳгейикчизи.

Дмитрий Глуховскийниӊ «Сумерки», Андрей Максимушкинниӊ «Белый реванш» чогаалдарыныӊ кол маадыры, Бүгү Россияныӊ интернет четкизинге чоруткан социологтуг айтырыгларныӊ түӊнели-биле, 1996-2006 чылдарда «Россияныӊ сѳѳлгү 10 чылдыӊ эӊ тергиин кижизи» деп бедик атка тѳлептиг болган. Тываныӊ девискээринде турар ортаа чүс чылдыӊ кайгамчыктыг тураскаалы болур Пор-Бажыӊ херимин эртем ёзузу-биле шинчилээр улуг ажылды удуртуп, ону Россияныӊ культуразыныӊ ѳнчүлер даӊзы­зынга бүрүткеткен.

Ол Россияныӊ Национал айыыл­ чок чѳвүлелиниӊ, Тер­роризмге удур Национал комитеттиӊ кежи­гүнү, Россияныӊ георгафтыг ниитилелиниӊ президентизи, «Чаңгыс демниг Россия» партияныӊ тургузукчуларыныӊ бирээзи.

Россияныӊ шериг, чепсектиг күштери делегейниӊ баштайгы үш күрүнелер аразында бактаап турар. Бо улуг яамыны удуртур харыысалганы, бүзүрелди Россияныӊ Президентизи В.В. Путин С.К. Шойгуга анаа-ла таварылга кылдыр дамчытпаан. Россияныӊ шериг-чепсектиг күштери делегейниӊ эӊ күчүлүү болуп шыдаарынга, ол хире бедик деӊнелге удуртуп шыдаар чаӊгыс кижи – Сергей Күжүгетович Шойгу дээрзинге бүгү Россия идегеп турган.

Эргиде сайыт А.Э. Сердюковтан ажылын хүлээп алган соонда, ооӊ мурнунда чылдарда боттаныдырып турган шериг-чепсектиг күштерни чаартыр, боттуг амыдыралга дүүш­түр тургузар, дайынчы шериг ѳѳредилгени бедидер, бедик мергежилдиг кадрларны белеткээр ажылдарже кол кичээн­гейни ол салган.

Шериг албанындан кандыг-бир чылдагаан-биле халажып турган офицерлерниӊ кадыкшы­лын экижидер, күрүнеден социал дузаларны, боттуг детким­челерни долузу-биле алыр бүгү-ле аргаларны ол чедип ал­ган. Бажыӊ-балгат-биле хандыр­тын­маан офицерлер, шериг ажылдакчыларныӊ айтырыын долузу-биле шиитпирлеп шыдаан.

Россияныӊ Камгалал салбы­рыныӊ тѳѳгүзүнге бир дугаар эртем-шинчилел роталарын тургузуп, шериглерниӊ эртем-шинчилел, техниктиг, информас­тыг технология талазы-биле эртем-шинчилел институттарын хѳйү-биле тургускан. 

Шериг-чепсектиг күштерниӊ эргиде системазынга чаа-чаа чаартылгаларны кылып, кургаг чер шериглериниӊ тургузуун эде кѳрүп, мото-адыгжы дивизияларныӊ хевиринче шил­читкен. Эргиде сайыттыӊ хоой­лудан дашкаар чарыгдаан, яамыныӊ даӊзызынга хамаар­жыр шупту шимчевес ѳнчү-хѳреӊгилерин катап эгидип, 10 ай хуусаалыг шериг ака­демиязыныӊ ѳѳредилге прог­раммазын, эргиде турганы дег 2 чылга деӊнээн.

С.К. Шойгу Россияныӊ Пре­­зи­дентизи биле Эреӊгей сайыт­тыӊ бүзүрелдиг кижизи деп туугай санап болбас. Ол Рос­сияныӊ Күрүне Думазыныӊ кежигүннериниӊ аразында ат-алдары эӊ-не бедик сайытка хамааржыр. Ол Күрүне Думазынга бодунуӊ удуртуп турар салбырыныӊ бо хүнде тургустунуп турар чидиг айтырыгларын эрге-хоойлу деӊнелинге магадылап, чедимчелиг, бедик деӊнелге таныштырып, ук салбырга эӊ-не хѳй түӊнүг бюджетти бадыладып шыдаарындан ооӊ шылгараӊгай удуртукчу болуру кѳстүп турар. 

Хѳй чылдарда ажыглал чарыгдалдарынга ѳйлежип турган шериг ѳѳредилгениӊ болгаш эмнелге албан черлеринге онза кичээнгейни угландырып, шериг академиязы база Н.Н. Бурденко аттыг шеригниӊ тѳп эмнелгезиниӊ капиталдыг септелге ажылдарынга, амгы үениӊ дериг-херекселдери-биле хандырып, долузу-биле чаартырынга ниитизи-биле 1миллиард рубль түӊнүг акшаландырыышкын ажылын чорудуп шыдаан. Бо кылдынган ажыл бүгү Россияныӊ армиязы, шериг ажылдакчыларыныӊ, хоочуннарыныӊ ханы хүндүт­келин чаалап алган.  

Россияныӊ массалыг информация чепсектериниӊ ажылдакчылары-биле сырый ажылдап билири, оларга бодунуӊ салбырыныӊ ажылын тайылбырлап, таныштырар талазы-биле сайыттыӊ дуржулгазы улуг. С. Шойгу Камгалал яамы­зын удуртуп баштаан соон­да, Россияныӊ армиязыныӊ дуга­­йын­да дамчыдылгаларда, солун-сеткүүлдерде азиат шырайлыг тыва, бурят, калмык омак-сѳѳк офицерлер, шериг ажылдакчылары элээн кѳвүдеп келгенин эскерип болур бис.

Тыва сайыт Москва хоорайда Ада-чурттуӊ дайынынга амы-тынын берген дайынчыларныӊ «Пок­лонная гора» деп аттыг бѳлүк черге сарыг шажынныг да­йынчыларга тураскааткан хүрээни тударынга улуг үлүүн киирген. Ук бѳлүк черде ислам, хрис­тос шажыннарныӊ хүрээлери бар. Каш чыл бурунгаар сарыг шажын хүрээзиниӊ таваан салыр ёзулалга ооӊ ѳѳнүӊ ишти Ирина Александровна Шойгу киришкени ол болуушкуннуӊ кайы хире чугулазын херечилеп турар.

Крымны Россияга каттыштырар, Сирияга чоруткан шериг операцияларныӊ чедиишкинниг болганы Россияныӊ Камгалал сайыдыныӊ удуртулгазы, бедик организастыг ажыл-чорудулгазы-биле дорт хамаарылгалыг болганын онзалап демдеглээри чугула.

2019 чылда Россияныӊ чо­нунуӊ аразынга эрттиргени «Россияныӊ эӊ шилиндек са­йыды» деп социологтуг айты­рыг­­ларныӊ түӊнелинде, С.К. Шойгу чогуур алыр ужурлуг 5 сандан 4,6 санны ап, эӊ-не эки ажылдаан, шилиндек сайыт болганы, ооӊ ажыл-ижин бүгү Россия бе­дии-биле үнелеп турарын хере­чилеп турар.

Россияныӊ информастыг чепсектериниӊ сан-чурагайында Россияныӊ дараазында Пре­зидентизиниӊ албан-дужаалынга тѳлептиг кордакчыларныӊ баштайгы одуругларыныӊ санынче Сергей Шойгу кирип турар.

2019 чылдыӊ декабрь 5-те орус чоннуӊ аразынга 18 хардан ѳрү назылыг 600 муӊ кижиниӊ аразынга эрттирген «Бистиӊ чуртта үе-шагныӊ маадырлары» аттыг санал чорудулгазынга эӊ-не улуг идегелди чаалаан күрүне чергелиг үш удуртукчузунга маршал Георгий Жуков, Сергей Шойгу, Александр Суворов олар тѳлептиг болган.

Моолдар бистер Сергей Шойгу Маадырны чаӊгыс ша­жын-чүдүлгелиг, чаӊгыс ёзу-чаңчылдыг кожа-хелбээ тыва чонувустуӊ тѳлептиг оглу болганда, бистиӊ оглувус, бистиӊ маадырывыс кылдыр санаар-даа ужурлуг бис. Моол­дар Чингис-Хаанны эӊ ыдыктыг маадырывыс, ѳгбевис деп санап ту­рар бис. Чингис-Хаанныӊ шыл­гараӊгай шериг баштыӊы Сүбедей маадырныӊ амгы үеде бодарап тѳрүттүнген дириг овур-хевири – Бүгү Россияныӊ шериг баштыӊы Сергей Шойгу маадыр болуру чугаажок – деп тус моол интернет четкиде демдеглеп турар.

Удавас, май 21-де Сергей Күжүгетович Шойгунуӊ тѳрүт­түнген хүнү. Тыва чоннуӊ шыл­гараӊгай оглу,Россияныӊ Маадырынга ѳлчей-кежиктиг хүнү-биле каӊ кадыкты, күрүнениӊ бедик, харыысалгалыг ажылынга ам-даа улам чайынналчак чедиишкиннерни, бедик хей-аътты, тура-сорукту, сүлде-сүзүктү, чаагай чолду күзеп каалыӊар!

Баярсайхан Бадарч, ТГСЭШИ-ниң эртем ажылдакчызы. #Шын