Октябрь 30-де Кадастр болгаш картография, күрүне даңзызының Федералдыг албанының Тыва Республикада эргелелиниң удуртукчузу Светлана Түлүш биле “Роскадастр” ППК-ның Тыва Республикада салбырының директору Леонид Дамдын журналистерге брифинг эрттирген. Аңаа “Девискээр медээлериниң национал системазы” (НСПД – моон соңгаар) чаңгыс аай чурагайлыг күрүне программазының платформазының дугайында тайылбырны кылганнар.
Светлана Түлүштүң тайылбырлап турары-биле, ук күрүне программазы НСПД чуртта девискээр дугайында медээ системазының ажыглалын нептередиринче угланган болгаш хөй санныг федералдыг, регионалдыг медээ системаларын мөөңнээн чаңгыс көзенектен хамаатыларга-даа, бизнестиң болгаш эрге-чагырга органнарының төлээлеринге-даа шимчевес өнчүнүң турар чери, кызыгаары, ооң ёзулуг ээзиниң дугайында тодаргай медээни алыр арганы берип турар. Ол ышкаш хамаатылар садып алыксаан чериниң картазын ол-ла платформадан көргеш, шыйып алгаш, документилерин чогуур черлерже киирип болур.
Шак ындыг платформаны ажыглап өөренип алыр болза, ында-мында албан черлерин кезииринче хөй үе чарып, төлевирлиг кадастр инженерлеринге чер шыйдырып, артык акша-даа төлеп турбас дээрзин брифинг үезинде дыңнаткан. Чер участогун кандыг хевирлиг ажыглап болурун, ында туттунган оран-саваның ажыглалының дүүшкээ, кадастр инженериниң тургускан өртек-үнези дээш өске-даа чугула медээлерни оон билип ап болур. Чаңгыс аай чурагайлыг платформа тургузар ажылды 2030 чылга чедир доозарын планнап турар.
Ук программаның бир кол угланыышкыны – Чаңгыс аай шимчевес өнчүнүң күрүне даңзызынче (ЕГРН) РФ-тиң субъектилери, муниципалитеттерниң девискээр кызыгаарының дугайында долу медээни айтыры.
Бо хүнде РФ-тиң 5 субъектизи-биле (Алтай, Хакас, Бурят республикалар, Красноярск край база Иркутск облазы) Тыва Республиканың чер девискээриниң кызыгаарын айыткан долу медээни оон көрүп болур. Ол ышкаш республиканың 143 муниципалдыг тургузугларының 136-зының, 150 көдээ суурларның 147-зиниң кызыгаарының дугайында медээ база ында долузу-биле кирген.
НСПД күрүне программазы-биле шимчевес өнчүнүң ээлеринге долу кадастр ажылдарын халас кылып берип турар. Росреестр биле “Роскадастр” ППК-ның аразында Дугуржулгазы ёзугаар Тываның девискээринде 2025 чылдың дургузунда федералдыг акшаландырыышкын-биле комплекстиг кадастр ажылдары федералдыг чергелиг 13 кадастр кварталында чоруттунуп турар: Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунуң девискээринде – 5, Сукпакта – 1, Тере-Хөл кожууннуң девискээринде – 7.
Брифинг үезинде Росреестр “Тудугга чер” төлевилелди боттандырар ажылды уламчылап турарын дыңнаткан. Бо төлевилел Тывага эгелеп турда, 403,95 гектарда чер участогу болгаш 166,31 гектар девискээр тудуг кылыры-биле хаара туттунганы илерээн турган болза, “Туризмге чер” төлевилелдиң боттанылгазы-биле 83,9 гектар чер участогу болгаш девискээр илереттинген.
Бо ажылдардан аңгыда, кадастр инженерлериниң ажылының шынарын экижидери-биле Росреестр ийи хоойлу төлевилелин ажылдап кылган: баштайгызы– кадастр инженерлериниң организациязының национал каттыжылгазының албан кежигүнү болуру, өскези – кадастр инженерлериниң ажыл чорудулгазын калбартып, документилерни чагыг ёзугаар негээри болгаш даңзыже киир бижидери-биле билдириишкин киирер эргени берип турар.
Бо хоойлу төлевилелдери кадастр инженерлериниң административтиг харыысалгазын тодарадып, шынар чок ажылы дээш хоойлу мурнунга харыысалгалыг болурун сагындырып турар. Бир эвес кадастр инженериниң дузазы херек апарган таварылгада социал четкилерден ийик бе, эш-өөрүнүң сүмелээни инженерниң ады-сывын кадастр инженерлериниң чаңгыс аай даңзызын айыткан көзенекке бижипкеш, оон диледиптер. Бир эвес ындыг аттыг кижи ниити күрүне даңзызынче кирбейн турар болза, ындыг улус-биле харылзаа туткан ажыы чок.
Кандыг-даа хамааты Күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр НСПД сайтыже киргеш, хереглээни долу медээзин билип ап болур аргалыг апарган. Чижээ, бир девискээрден чер участогу шыйдырып алыр дээн болза, ону боттары шилип алган черинден девискээрни шыйгаш, аңаа чуртталга бажыңы, туризм баазазы азы мал-маган тударынга тааржыр бе дээрзин дораан билип ап болур. Ооң соонда база-ла Күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр билдириишкинни ол-ла дораан киириптерге, харыызы көрдүнген хуусаадан озал чок чедип келир.
“Хоойлу ёзугаар кызыгаарын айытпаан чер участогун садып болбас. Үстүнде айыткан система-биле күрүне даңзызында долу медээни билип алырындан аңгыда, ол черниң херек кырында кайда, кандыг девискээрде турарын тодаргай көрүп болур. Ол ышкаш кайда кандыг хостуг черлер барын көрүп алгаш, ону садып алыры-биле билдириишкинни дидими-биле хамаатылар боттары киирип болур.
Чамдык хамаатылар боттарының шимчевес өнчүзүнүң херек кырында шын өртээн билбес, кадастр инженериниң тургузуп кааны-биле “хөөдүп каан” үндүрүг төлевирин чылдар-биле төлеп чоруур. Ам ону НСПД система-биле хынадыпкаш, херек кырында долу медээни оон билип ап болур.
Тыва Республиканың Чер дугайында хоойлузунда 2025 чылдың декабрь 31-ге чедир 2015 чылга чедир туттунган бажыңнарны, чер участоктарын бодунуң адынга хуужудуп ап болурун айтып каан. Ынчап кээрге, хамаатылар шимчевес өнчү-хөреңгизин боттарының адынче кылд ырып алыр үе бар. Чыл төнчүзүнге чедир 2 ай артканын база катап сагындырып, дүрген бүрүткедип алырынче кыйгырар-дыр бис” – деп, Леонид Дамдын чугаалаан.
Билдинмес айтырыгларга харыыны 2-37-49 дугаарлыг телефонче долгааш, билип ап болур.
Сорунза МОНГУШ.
ТМГ-ниң тырттырган чуруктары.
“Шын” №43 2025 чылдың ноябрь 6
