Тываның ат-алдарлыг чогаалчылары Салчак Тока, Степан Сарыг-оол, Сергей Пюрбю, Моңгуш Кенин-Лопсан, Александр Даржай дээш өскелер-даа “Шын” солуннуң арыннарынга баштайгы чогаалдарын парладып, чечен чогаалдың бедиктеринче оруун эгелээнин “Шынның" 100 чыл дургузунда үндүрүлгелери бадыткаан.
Чечен чогаалга салым-чаяанныг журналистер “Шын” солунга ажылдап турган. Журналистиң чымыштыг ажылы оларга хөй чогаалдар бижиир үени бербээн деп бөгүн чугаалап болур. А оларның бижээн чогаалдарының аразында тыва чечен чогаалдың ёзулуг эртинелери апарган чогаалдар бар. Чижээ, чогаалчы Салчак Тамба “Шын” солунга 28 чыл дургузунда журналистеп ажылдаан, ооң 1955 чылда чырыкче үнген “Доңгада кадык” деп шүлүктээн тоолу, Шаңгыр-оол Доржунуң “Чылгычының ыры” деп шүлүү ыры апарып, амгы үеде бүгү делегейде чаңгыланып чорууру – бадыткалдыг херечи.
Август 31-де 100 чыл оюнуң бүдүүзүнде “Шын” солуннуң журналистериниң чамдыызының чогаалдарын бөгүнгү үндүрүлгеге парлаар-дыр бис. Оларның шүлүктериниң уян-хөөнү янзы-бүрү.
ҮНЕЗИН АМ МЕДЕРЕДИМ
“Өй-шаанда кылып алыр үүле-херек
Ара каггаш, даарталап чылзыр болза,
Адак аартап, үе эртип узамдыгар...”.
(“Өй-шаанда”. А. ДаржаА.)
Эки-бакты чүктээн чылдар
Эгиттинмес хайлы берди.
Башкы сында быскан хар дег
Баштың дүгү кажарарды.
Частың эргим хүлүмзүрүү –
Чалыы назын ырай берди.
Дүлгээзинниг күзелдерим
Дүште-дүлде артып кагды.
Сөөлгү чада кырынга кээп,
Сөглээр сөс-даа төнместеди.
Үе-шакты чидиргештиң,
Үнезин ам медередим.
Валерий ШАРАВИИ, 1971–1989 чч. кол редактор.
1992 ч.
ХОВУМ
О, ховум – төрээн черим, азыракчым!
Оожум чалгаан тарааларың көрүп тур мен.
Авазының аазын эмген чаш төл ышкаш,
Амы-тыным, ажыл-ижим сенде тудуш.
Кыжы кээрге, чемиш сөөртүп, моондак кылып,
Чазы кээрге, чарып, чажып кириптер мен.
Чайын боорга тараан тараам мен,
Күзүн – шаңнал – сава сыңмас дүжүт аар мен.
Ынчангаштың азыракчы черим дээр мен,
Ынчангаштың төрээн ием-черим дээр мен.
Ындыг болгаш ынакшылым кызыгаар чок,
Ындыг болгаш күзел-соруум хүн дег кывар.
1964 ч.
Күстүгүр САТ, оралакчы редактор.
ЧЫЛГЫЧЫНЫҢ ЫРЫ
(Ыр апарган шүлүк)
Чайынныг ай черниң кырын чырыткылаан,
Чаагымны күскү доңат ошкап суйбаан.
Сыдымымны дергилепкеш, чылгым дозуп,
Сылдыстыгда дүне када халдып чор мен!
Сыгыт-ырым, хөөмейим хоюңнадыр,
Сылдыс-биле адааннаштыр салыпкаштың,
Ынаар шатта сүрүг манаан малчыннарның
Ыттарының ээргизин доюлдурдум.
Хаяалыг хүн чөөн чүктен харап орда,
Халаар ишке кодан чылгым хүлээдипкеш,
Эки-Доруум мунувуткаш, амыраамче
Эзер, чүген шыңгырадыр челзивиттим!
Шаңгыр-оол ДОРЖУ, корреспондент.
ТУРАСКААЛ БООП АРТЫП КАЛЫР
Өже бээр мен –
Өлчейлиг-ле өртемчейден,
Өөрүшкүлүг чуртталгадан,
Өпейлеткен авайымдан,
Өөрүмден чарлы бээр мен.
Чиде бээр мен –
Чайык-кудук хөглүг чаңым,
Чазык соодум, чалыы бодум,
Чаштып чоруур сүнезин дег,
Чаныңарга чоруур боор оң…
Ындыг болгаш –
Чулук тыртып, ие-черге
Чула кыпсып, саглаңайнып,
Ынакшылдың чечээ кылдыр
Ыяап маңаа үнүп кээр мен.
Хуула бээр мен –
Кудай дээрниң дамдызы бооп.
Кударааштың ыглашпаңар,
Өөрүшкүңер чылдып берип,
Өндүр хүн бооп чырып кээр мен.
Чарылбас мен –
Часкы шагның боду болуп,
Чанып келир куштар болуп,
Чассыдып кээр салгын болуп,
Чалыы кыс дег чаңнап кээр мен.
Мөңге боор мен –
Кырган, чалыы –бүгүдеге,
Тургусчуп каан чуртталгага
Кылып чораан үүле-херээм
Тураскаал бооп артып калыр.
Сарыг-оол КУУЛАР, корреспондент.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33