Россияныӊ Президентизи 2021 чылдыӊ апрельде Владислав Ховалыгны Тыва Республиканыӊ Баштыӊыныӊ хүлээлгелерин күүседир кылдыр томуйлааныныӊ болгаш ол-ла чылын сентябрь айда бүгү чон ону Тываның Баштыңынга соӊгааныныӊ соонда республиканыӊ удуртукчузу регионалдыг башкарылга талазы-биле кезек системалыг шиитпирлерни хүлээп алган.
Шак ындыг шиитпирлерниӊ бирээзи республиканыӊ Чуртталга-коммунал ажыл-агый аӊгы яамызын тургусканы. Коммунал ажыл-агыйы регионнуӊ Тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызынга хамааржып турган. Ук яамы кол нуруузунда тудуг ажылынче кичээнгей салып турган. Ынчангаш чуртталга-коммунал ажыл-агыйыныӊ адырында берге айтырыглар чылдан чылче чыглып келген. «Бок реформазыныӊ» чаӊгыс черге тапталып туруп бергени ооӊ база бир херечизи. Ынчан бир «чигзинчиг» компанияны кадыг боктарны үндүр сөөртүр талазы-биле регионалдыг оператор кылдыр республикаже киирген. Тендерлиг садыглаашкынныӊ түӊнелдерин чарлаан соонда, билдингени болза, ук регионалдыг операторнуӊ тускай техниказы-даа чок, хүлээнип алган ажыл-ижин күүседир кадрлары-даа чок болган.
Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг ынчан-на күрүнениӊ тускайлаттынган унитарлыг бүдүрүлгезин тургузарыныӊ дугайында шиитпирни хүлээп алгаш, Тывага база катап тургустунган Чуртталга-коммунал яамызынга чаа күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезин бүрүткээр деп даалганы берген. Ук бүдүрүлгениӊ тускай техника болгаш чүък чүдүрер транспорт садып алырынга херек саӊ-хөөнү база аӊгы үндүрген. «Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» деп Тыва Республиканыӊ Күрүнениӊ унитарлыг бүдүрүлгези ынчаар тыптып келген. Ол кадыг боктар үндүр сөөртүр талазы-биле чаа регионалдыг оператор апарган. Бо бүдүрүлге ажылдап эгелээрге, бок үндүр сөөртүлгези чурумчаан. Чаа регионалдыг операторнуӊ харыылап турар кода-хоорайларында, суурларында ооӊ ажылы көскү.
Бүгү республиканыӊ девискээринде ала-чайгаар овааланы берген боктарны аштап-арыглаар даалганы Республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг Чуртталга-коммунал яамызы биле унитарлыг бүдүрүлгеге берген. Ол масштабтыг ажыл-херек база чедиишкинниг шиитпирлеттинип турар. Чижээ, Тес-Хем кожуунда, Ак-Довурак хоорайда улуг боктарны эрткен чылын аштап-арыглаан. Бо чылын Улуг-Хем кожуунда боктарны аштап-арыглап турар.
«Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлгениӊ техниказын чогумчалыг ажыглап турарын демдеглээри чугула. Чылдыӊ кайы-даа үезинде кожууннарда хөмүр скалдтарынга хөмүр-даш сөөртүп чедиреринге ол машина-техниканы хаара туткан. Республикада хөмүр складтарыныӊ чартык кезиинче хөмүр-дашты «Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлге сөөртүп турар.
Кожууннарныӊ ээн кагдынган хөмүр складтарын база Владислав Ховалыгныӊ даалгазы-биле ажылдадып эгелээн. Олар ооӊ мурнунда республиканыӊ буурап дүшкен одаар чүүл бүдүрүлгезиниӊ эргелелинге турган.
Ооӊ кадында хөмүр-дашты садып алгаш, чонга эвээштеп чедирип бээр бизнес ажылынга регионнуӊ чазаа шаптыктавайн турар. Республиканыӊ хөмүр складтарыныӊ чартыын ак сеткилдиг сайгарлыкчылар хөлезилеп алган. А республиканыӊ найысылалы Кызыл хоорайда одаар чүүлдүӊ хуу складтары күрүне складтарындан көвей.
Республиканыӊ девискээринде хөмүр складтарын, Тываныӊ даг-руда компаниязын чаӊгыс аай информастыг системаже каттыштырары негеттинип келген. Ол системаны база республиканыӊ удуртукчузу В. Ховалыгныӊ даалгазы-биле регионнуӊ Одаар чүүл болгаш энергетика яамызы болгаш Чурагайлыг хөгжүлде яамызы ажылдап кылып турар.
Бо неделяда Тываныӊ Чазаанга чонну хөмүр-даш-биле хандырарының күрүнениӊ информация системазыныӊ баштайгы таныштырылгазы болуп турган. Аӊаа Тываныӊ Баштыӊы, республиканыӊ муниципалдыг тургузугларыныӊ удуртукчулары болгаш шупту сонуургалдыг талалар, оларның аразында Тыва Республиканыӊ прокурору Сергей Дябкин, киришкеннер.
«Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлге республиканыӊ Одаар чүүл болгаш энергетика яамызы-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар.
– «Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлге Мөӊгүн-Тайга дээн ышкаш республиканыӊ чедери берге кожууннарынче хөмүр-даш чедирилгезиниӊ талазы-биле үр хуусаалыг садыглажылгага киржип эгелээн – деп, Тываныӊ одаар чүүл болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар чугаалаан. Ооӊ мурнунда бо ажылга аӊгы-аӊгы хуу сайгарлыкчылар киржип турган. «Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлге ол рынокка көстүп келирге, ажыл-херек аайлажы берген.
Хөмүр-дашты ырак кожууннарже сөөртүп чедиреринге бергедээшкиннер ам турбас. Чүге дизе «Транспорттуг сервис болгаш төлевилел» бүдүрүлгениң техниказы-даа, транспорту-даа бар.
Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыгныӊ регионалдыг башкарылга болгаш саӊ-хөө курлавырын чогумчалыг ажыглаарыныӊ талазы-биле хүлээп алганы системалыг шиитпирлери чогумчалыг түӊнелдиг болган. Бюджет хөреӊгизин камныг чарыгдаарын яамыларның болгаш муниципалитеттерниӊ удуртукчуларындан негеп, бо чүүлче Тываныӊ Баштыӊы онза кичээнгейни салып турар.
Мерген КЫРГЫС.
"Шын" №60, 2023 чылдың август 12