Ийи чогаадыкчы коллективтерниң кады ажылдажылгазы
Апрель 15-те В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга тыва культура үнелекчилеринге база бир өөрүшкүлүг болуушкун болган. Тываның улустуң чогаалчызы Эдуард Мижиттиң «Кайгалдың ырылары» деп шүлүглелинге үндезилеп, Тываның алдарлыг артизи Сайдаш Монгуштуң тургусканы «Кайгал» деп фолк-рок-операны көрүкчүлерге бир дугаар бараалгаткан. Шак бо кайгамчык культурлуг болуушкун – тыва Национал театр биле В.М. Халилов аттыг Тываның күрүнениң филармониязының кады боттандырганы төлевилели болур.
Академиктиг опера, тыва хөөмей-сыгыт, каргыраа биле рок-хөгжүмнү каттыштырып каан аялгалар эгезинден тура-ла көрүкчүнүң сагыш-сеткилин хөлзедип, дүвүредип, хей-аът киире бээр. Хөгжүм-ыры дамчыштыр артистер тыва чоннуң хосталга болгаш хамаарышпас чорук дээш чорудуп келген демиселин кол маадыр Кайгал болгаш ооң өөрүнүң төөгүзүн дамчыштыр көрүкчүлерге чедирген. Кайгалдың кижи болуп хевирлеттинип, берге үелерде бодунуң коргуушкунун ажып эртип шыдапканын көргеш, залда олуруп алган көрүкчү безин сорук кирип келир, а симфониктиг оркестрниң үделгези-биле артистер ырлажырга, уян кижиниң ыызы кели бээр кылдыр албадаптар.
Шииниң база бир онзагай чүүлү – сцена кырында симфониктиг оркестр көзүлбес бол, ооң үделгези “дириг” күүселдеде чоруп турар. 30 чыл бурунгаар хөгжүмчүлерге дээш сцена адаанга кылып каан 40 кижи кире бээр хире тускай өрээлчигешти сөөлгү катап 1992 чылда ажыглаан турган. 2022 чылда ук өрээлди сорулгазынга дүүштүр ажыглааны база бир онзагай болуушкун болган.
Салым-чаяанныг режиссер Сайдаш Монгуштуң ийи дугаар хөгжүмнүг шиини тургусканы бо. Тываның национал оркестри-биле кады тургусканы баштайгы “Чадаган” деп хөгжүмнүг шиизи база көрүкчүлерниң улуг сонуургалын оттурганын демдеглеп каары чугула.
Буян-Маадыр Тулуш – республикада ат-сураглыг композитор, дирижер, ыраажы, хөгжүм ойнакчызы, аранжировщик, башкы... Шак бо төлевилелди боттандырар ажылды ол он ажыг чыл бурунгаар эгелээн.
Шииниң маадырларын ойнаар актерларны, артистерни, ыраажыларны, кымның күүселдезинге ыры онзагай болурун шилиир ажыл элээн каш ай дургузунда уламчылаан. Шии тургузар ажылга театрның труппазы барык бүдүнү-биле хаара туттунган турган.
Артистерни болгаш тургузукчу бөлүктү көрүкчү чоннуң сцена кырындан салбайн, үзүктел чок часкап, оларның чогаадыкчы чедиишкининге өөрүп четтирип турары илдең болду. Көжегени хаапканының соонда безин, оларга байыр чедирери-биле чон таравайн турган.
В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының, В.М. Халилов аттыг Тываның күрүне филармониязының кады демниг ажылдажылгазының түңнели шак мындыг тускай төлевилел кылдыр боттанганы – улуг чедиишкин. Культура яамызының удуртулгазының чаа-чаа салым-чаяанныгларга орукту ажыдып берип турарының ачызында республикавыстың культуралыг амыдыралынга шак мындыг кайгамчык шиилерниң көстүп эгелээнинге өөрүвес аргажок.
Сайдаш Монгуш, шиини тургускан режиссеру: “Филармонияның уран чүүл удуртукчузу Б.-М. Тулуштуң өгбелериниң дугайында опера тургузар күзелин барымдаалааш, Тываның улустуң чогаалчызы Э. Мижит “Кайгалдың ырылары” деп шүлүглелин сүмелээн. Театрның актёрларынга чаа жанр болган. Бистиң солистеривис филармонияга барып белеткенип турдулар”.
Буян-Маадыр Тулуш, шииниң композитору болгаш хөгжүм каасталгазының автору:
“Чогум бо ажылды он ажыг чыл бурунгаар-ла эгелээн мен. Янзы-бүрү боттуг чылдагааннар ужун күзелимни чаа боттандырганым бо. Эрткен чылдың ноябрь айдан тура командавыс-биле ажылдап эгелээн бис. Симфониктиг оркестр-биле кады национал инструментилерниң оюнун киирип, рок-бөлүктү ук ажылче хаара тутканывыс онзагай болду”.
Өнер Кызыл-оол, Тываның В.Көк-оол аттыг Национал театрының актёру:
“Бир дугаар мындыг хевирге тургустунган онзагай шииде ойнап турарым бо. Кыска үе дургузунда белеткенген-даа болзувусса, оркестрниң дириг үделгези сеткилимге онза таарышты”.
Чыжыргана Саая.
