Тывада чоокку алды чылда суггарылгалыг черлерниң шөлү үш ажыг катап көвүдээр. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның көдээ ажыл-агый сайыдының оралакчызы Максим Боров-биле ужурашкан соонда, республиканың мелиорация комплекизиниң улуг инвентаризациязының түңнелдерин, ол ышкаш регионнуң Көдээ ажыл-агый яамызы ажылдап кылганы суггарылга системаларын катап тургузарының программазын сайгарып көргенин дыңнаткан.
Россияның көдээ ажыл-агый сайыды Оксана Лут биле РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Дмитрий Патрушевтиң деткимчези-биле Тывада бар мелиорация комплекизиниң улуг хемчээлдиг инвентаризациязын чорутканын сагындыраал. Оон аңгыда, Владислав Ховалыгның Совет Эвилелиниң үезинде-ле туткан Тывада бар суггарылга системаларын катап тургузар улуг ажылдарга дузалажыр дугайында дилээн Россияның Президентизи Владимир Путин 2024 чылдың сентябрь 2-де Тывага аалдап чорааш, деткээн.
Эксперттер 2024 чылдың сентябрь биле октябрь айларда ончалаашкынны чоруткан. Олар суггарылга системаларының техниктиг байдалын долузу-биле сайгарып, көдээ ажыл-агый адырында чугула арыктар, насос станциялары болгаш суг хуваар системаларынче кичээнгейни угландырган. Дүрген шиитпирлер негеттинер берге айтырыглар бары илереттинген.
Чеди федералдыг суггарылга системазындан эгелээр программа төлевилели ооң шынарын бедидер ужурлуг деп санаан. Бо программаны 2025 чылдан 2030 чылга чедир боттандырар.
«Бистиң баш бурунгаар санаашкыннарывыс-биле алырга, алды чылда суггарылга шөлү 4,1 муң гектардан 13,7 муң гектар чедир улгадыр, 2030 чылга чедир дүжүттүң өртээ 4 млрд рубль чедип болур» — деп, Тываның Баштыңы ужуражылга соонда бодунуң блогунда бижээн. Суггарылга системаларын катап тургузары, бирги ээлчегде, республиканың кол – мал ажыл-агый адырын мал чеми-биле быжыг хандырарынга чугула херегин ол онзалап демдеглээн.
Владислав Ховалыг регионнуң айтырыы федералдыг яамыдан улуг деткимчени алганын тайылбырлаан: «Максим Владимирович аңгы-аңгы чылдарда Көдээ ажыл-агый яамызының иштинде мелиорация болгаш көдээ девискээрлер хөгжүлдезиниң департаментизин удуртуп ажылдаан, ынчангаш бистиң күжениишкиннеривисти дыка эки билир» — деп, Владислав Ховалыг демдеглээн.
Инвентаризация үезинде ажылдавас объектилерни суггарылга системаларының санындан үндүрген, ооң мурнунда демдеглеттинмээн элээн каш системаларны реестрже киирген. Түңнелинде, оларның ниити саны 58 четкен. Россияның Көдээ ажыл-агый яамызынга таныштырган программада айытканы-биле, суг чаштырар дериг-херекселди бүрүнү-биле септеп база садып алырынга 1,9 млрд рубль херек. Оон аңгыда, республика муниципалдыг тургузугларда эки черлерге 14 суггарылга системаларын катап тургузарын саналдаан.
Сөөлгү чылдарда республиканың Чазаа суггаттыг черлерниң шөлүн улгаттырар дээш, тускай ажылды чорудуп турарын демдеглезе чогуур. Ынчалдыр 2020–2023 чылдарда «Россияның мелиорация комплекизин хөгжүдери» ведомство программазы болгаш «Агроүлетпүр комплекизиниң продукциязын үндүр сөөртүрү» регион төлевилелиниң күүселдези-биле 10 суггат системазын чаартканындан, 5,65 муң гектар суггаттыг черни ажыглалче киирген.
2023 чылда 3247 га шөлдүг беш суггарылга системазын түр үеде сугну бээрин хандырар кылдыр республика бюджединден 13 сая рубльди тускайлаан.
Бо чылын «Делегей кооперациязы болгаш экспорт» национал төлевилелдиң «Агроүлетпүр комплекизиниң продукциязын үндүр сөөртүрү» регион төлевилелиниң шугуму-биле Барыын-Хемчик, Чеди-Хөл база Каа-Хем кожууннарда 1452 гектарда үш суггат системазын чаартыр ажылдар чоруп турар.
А. МОНГУШ.
“Шын” №96 2024 чылдың декабрь 14