"Сүбедей" спорт ордузунга март 13–17 хүннеринде Сумо болгаш спортчу хүрештерге Сибирь федералдыг округунуң чемпионаттары Спорт яамызының, спортчу командалар белеткээр төптүң база Сумо болгаш спортчу хүрештер чөвүлелиниң удуртулгазы-биле бедик көдүрлүүшкүннүг байдалга болуп эрткен. Чемпионаттар Совет Эвилелиниң Маадыры Кечил-оол Түлүшке, Тиилелгениң 80 чыл оюнга база Ада-чурт камгалакчызының чылынга тураскааткан болуп турар.
Сумо болгаш спортчу хүрештерге СФО-нуң чемпионаттарын Тывага эрттирер эргени алганы 2023–2024 чылдарда тыва мөгелерниң, тренерлерниң, Россия, Европа чемпионаттарынга база оон-даа өске делегей чергелиг маргылдааларга эки чедиишкиннериниң дузазы болур. Ол ышкаш март 13-түң хүнүнде келген аалчыларга өөредиглиг Тыва Республиканың бирги чери дээш сумо маргылдаазын 22, 24 харлыг мөгелер аразынга эрттирген.
СФО-нуң сумога бир дугаар чемпионады. СФО-нуң сумога бир дугаар чемпионадының ажыдыышкынынга спорт сайыды Субудай Монгуш, маргылдааның кол шииткекчизи, делегей чергелиг шииткекчи Адар Куулар база республикада сумонуң улуг тренери Эртине Допуй-оол спортчуларга болгаш келген аалчыларга байырны чедирип, спортчу чедиишкиннерни күзээн. Сумо кончуг дүрген, көрүштүг, күштүглерниң хүрежинге хамааржыр. Ол ышкаш сумо ук-төөгүзүнден, дохе иштинге япон хүреш аргаларын, чаңчылдарын, шимчээшкиннерин ажыглаары болур.
Эр суможулар аразынга килдер аайы-биле бирги база шаңналдыг черлерни колдуу бистиң мөгелеривис алганнар. Эң чиик 70 килге Кемероводан тыва мөге Бады-Эртине Тангыт, 77 килге – Эртине Мортуй-оол, 85 килге – Айдың Даржаа, 92 килге – Хүлер Тюлюш, 100 килге – Артыш Ооржак, 115 килге – Кайгал-оол Ондар, 115 килден өрү – Мерген Монгуш.
Херээжен суможулар аразынга 65 килге — Белекмаа Монгуш, 95 килге – Ольга Адыг, тулган тиилекчи дээш хүрешке – Ольга Адыг 1-ги черлерни алганнар. Чемпионаттың түңнелинде тыва суможулар 9:1 база 24 шаңналдыг черлерни алганы улуг өөрүшкү база чоргаарал. Сибирьниң чыынды командазы апрель 16–21 хүннеринде Казань хоорайга болур Россия чемпионадынче белеткелин чорудар.
Спортчу хүрештерге СФО-нуң чемпионады. Март 14-те чемпионаттың бир дугаар хүнүнде, "Сүбедей" спорт ордузунга маргылдааның удуртукчулары Спорт яамызы, спортчу командалар белеткээр төп, спортчу хүрештер чөвүлели, ажык делгереңгей парлалга конференциязын эрттирген.
Ук өөредиглиг конференцияны спортчу хүрештер чөвүлелиниң удуртукчузу Буян Бурбучук база чемпионаттың кол шииткекчизи, делегей чергелиг шииткекчи Мерген Ооржак удуртуп эрттиргеннер. Республиканың Спорт яамызының сайыды Субудай Монгуш Россияның спортчу хүрештер чөвүлелиниң удуртулгазындан тиилээни езугаар Мерген Чылбаевич Ооржак кол шииткекчи кылдыр томуйлаткан.
Чемпионаттың байырлыг ажыдыышкынынга Совет Эвилелиниң маадыры Кечил-оол Балданович Түлүштүң чаңгыс чер чурттуглары Оскал Кысыгбай, Радислав Наважап, Додоо Ховалыг, Хайыракан суму чагырыкчызы Чаян Сат, маадырның чээни, Өөредилге яамызының хоочуну Яков Шактар-оол киришкеннер. База Тывага спортту сайзырадырынга улуг үлүг-хуузун киирип чорууру дээш келген кезек тренерлерге база республикадан спорттуң хоочуннарынга яамының сайыды Субудай Монгуш медальдарны байырлыг байдалга тывыскан.
Чемпионаттың бир дугаар хүнүнде херээжен хүрешке бистиң мөгелеривис дараазында килдерге шаңналче киргеннер. Эң чиик 50 килге 1 дугаар черни Тана Тюлюш. Шаңналдыг 2–3 дугаар черлерни 50 килге – Алдынай Даржаа база 68 килге Сайора Саая төлептиг болганнар. Командалар аразынга шылгарааннар: 1 дугаар черни Красноярск край, 2-ги черни Иркутск облазы, 3-кү черни Тыва Республика.
Хостуг хүрешке килдер аайы-биле бирги черге төлептиг болган мөгелер: 57 кг – Айслан Монгуш, 61 кг – Амир Чамзын, 65 кг – Күдер Монгуш, 86 кг – Баяр-Сайхан Бады. Шаңнал кирип 2–3 черни алган мөгелер: 57 килге – Агбаан Ондар, Кежик Седен, Аяндай Ондар, 65 килге – Кежик Монгуш, Давид Сагды, 70 килге – Күдерек Тюлюш, Сайын Казырык, 74 килге – Арбак Сат, Алдын-Херел Кара-Сал, 79 килге – Ай-Хаан Делгер-оол, 97 килге – Арбак Монгуш, 125 килге – Айдың Монгуш.
Хостуг хүрешке командалар аразынга 1-ги черни Тыва Республика, 2-ги черни Иркутск облазы, 3-кү черни Красноярск край үлешкеннер. Маргылдаа үезинде база маргылдаа соонда келген аалчылар, тренер-башкылар чемпионаттың удуртукчуларынга эки хүлээп алганынга база тыва чаңчыл-биле хүндүлээни дээш, өөрүп четтиргенин илереткеннер. Тыва үлегер домакта “Демнигде күштүг” дээни ышкаш бо эрткен чемпионатты эң тулган маргылдаа кылдыр санаар болганнар.
Маргылдаага Красноярск крайдан эң хөй – 20 херээжен, 40 эр шупту 60 спортчудан тургустунган команда келген. Красноярск крайның командазындан Тимур Котаев Тывада каш-даа катап маргылдааларга киржип келген болгаш, бо чемпионаттың дугайында бодалдары-биле үлешкен: «Силерниң маргылдааларыңарже бо-ла кээр бис. Камгалал сайыдының кубогунга, Азия төвүнүң кубогунга, а бөгүн Сибирь федералдыг округтуң чемпионадынга киржип турарывыс бо. Маргылдаалар бедик деңнелге эртип турар болгаш, оюннар шыырак. Боттарывыс талавыстан күштүг болгаш чараш хүрешти көргүзер дээш, эки белеткенип, чыыштарны эртип турар бис».
Тываның спорт сайыды Субудай Монгуш маргылдааларның түңнелинде чемпионаттар эң күштүглерни тодарадып, олардан июньда Москвага болуп эртер Россияның Чемпионадынга кады белеткенир команда хевирлеттинген деп демдеглээн.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, спорттуң хоочуну.
Чуруктарны авторнуң архивинден болгаш интернеттен алган.
“Шын” №10 2025 чылдың март 20