Тараажылар бодунуң шилилгезин суук минералдыг чемишчидилгеге доктааткан дээрзин республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан. Ооң өртек-үнези кургаг минералдыг чемишчидилгеден чиик, суук минералдыг чемишчидилгени үнүштер база эки шиңгээдип алыр.
Ону чаштырарга, тарааның бүрүлери хөлчок дүрген болгаш хандыр шиңгээдип алыр. Эрге-чагыргаларның деткимчези-биле бо чылын Улуг-Хем, Чеди-Хөл, Каа-Хем болгаш Таңды кожууннарның ажыл-агыйлары суук чемишчидилгени курлавырлап алганнар.
Республиканың тарылга черлериниң кол нуруузунуң элезиннелчек хүрең хөрзүннүг черлерге хамааржыр. Тарылга черлериниң 72 хуузу ындыг черлер, кара хөрзүннүг черлерге чүгле 28 хуузу онаажыр. Тарылга черлеринде хөрзүнүң чемиштииниң ортумак хемчээли 2,99 хуу болур. Минералдыг болгаш органиктиг чемишчидилгелер ажыглавас болза, оон бедик дүжүт алыры болдунмас.
2022 чылда кааңдаашкынның ужун республиканың көдээ бүдүрүкчүлери бедик дүжүт ап шыдавааннар. Ынчангаш минералдыг чемишчидилгени байлак эвес ажыглаар деп шиитпирлээн . Хөрзүнү 1240 тона чемишчидилге садып алыр планныг тургаш, чүгле 5 ажыл-агый дөңгүп-ле 535 га черге чажар 67 тонна минералдыг чемишчидилгени садып алыр аргалыг болган, а 2022 чылда олар 951 тоннаны чаштырган.
Минералдыг чемишчидилгеден аңгыда Таңды, Кызыл, Барыын-Хемчик болгаш Чөөн-Хемчик кожууннар 265 га черге 8,0 муң тонна органиктиг чемишчидилгени чашканнар. Органиктиг чемишчидилгениң өске артканнардан артыкшыл- дыы – бойдуска хора чедирбези. Ону ажыглаарга, чүгле дүжүткүр болур эвес, а хөрзүннүң шынарын экижидер деп республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызында санап турар.
Үнүштерниң өзүлдезинге салдарлыг, оларның янзы-бүрү аарыгларга, каңдаашкынга болгаш соок-чарга шыдамык 780 литр хире чайгаар бүткен гумин килоталыг, сугга эстиичел дустуг «Гумат» деп бүдүмелди Улуг-Хем, Чеди-Хөл, Каа-Хем болгаш Таңды кожууннарның алды тараажы ажыл-агыйлары республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы садып берген.
Мындыг чергелиг гуминниг, минералдыг болгаш органиктиг чемишчидилгелер ажыглаан көдээниң бараан бүдүрүкчүлери агаар-бойдустуң чогумчалыг үезинде күзүн 19,5 муң тонна тарааны, 21 муң тонна картофельди болгаш 4,9 муң тонна ногаа культураларын алыр ужурлуглар деп республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызында санап турар.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
"Шын" №53, 2023 чылдың июль 19