Бай-Тайганың бир сураглыг оглу Дмитрий Очурнуң дугайында амгы салгалга таныштырар бодал-биле бо чүүлүмнү бижип тур мен.
Дмитрий Энешович Очур Хемчик бажында Кара-Чода деп тоолчургу чурумалдыг черге (Чыварлыг-Хыйыгга) 1926 чылдың январь 20-де төрүттүнген кижи. Кара-Чода деп дагга шаг-шаанда чодазының дүгү хатка хадып, эстеп турар улуг мага-боттуг, мөге-шыырак кижи чурттап чораанын ол тоолчулардан дыңнап өскен.
Дмитрий Очур бичиизинден тура-ла даглар, сыннар эргип, чалым-хаяларның тиглеринге те-чуңма дег кылаштап чораан дидим чүреккир кижи чораан. Ачазы Энеш Иргитович чер-чуртунга, улус-чонга билдингир аңчы чораан. Авазы Часкал Донгак (төрелдери ону Өнермаа дижир турган). Ол ус-шевер, алгы-кешти шыгыдып, эттеп тургаш, идик-хеп даарап, ажы-төлүн түретпейн өстүрүп келген.
Дмитрий Очур биеэги хевээр маажым болгаш адышта дег ажык сеткилдиг чораан. Чаңгыс чурттаар назынында бир-ле чүвени чедип алыры албан деп билип чораан, анаа-ла бөдүүн кижи болуп чурттаарын ол күзевээн.
12 харлыында-ла мал-маган көржүр, дуңмаларын хайгаараар чораан. Ооң дуңмазы Энеш Маңнайны цирк школазынга өөредирин кызып чораан. Кызылдан Седип-оол Танов деп дарга келгеш, алышкылар Дмитрий Очур биле Энеш Маңнайны өөренири-биле шилип алган. 1940–1944 чылдарда өөредилге комбинадының чанында ажыттынып турган Театр-хөгжүм училищезинге цирк артизиниң салбырынга Дмитрий өөрени берген.
Кызылдың театр студиязынга бешки салбыр ажыттынган. Оскал-оол Базырович өөредип турган. Ооң баштайгы өөреникчилеринге Хензиг-оол, Очур, Хуурак, Белек-оол олар хамааржыр. Чонга көргүзер программазын чаартып, тыва хүреште эзирниң самын, дүк савааштаарын, солун трюктарны тыва хөгжүмге күүседип эгелээн. Солун көргүзүглери-биле бүгү Тываны эргий кезээннер.
Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде цирк бөлүү улуг хоорайларга база даштыкы күрүнелерге (Англия, Австралия, Соңгу Америка, Скандинавия чурттарынга) гастрольдап чорааннар. Дмитрий Очур Англияга сывырындак демир кырынга «Яблочкону» самнап, холунда хөгжүм херекселин тудуп алгаш, ырлап турда, «Сывырындак демир кырының хааны» деп атка-даа четкен.
Дмитрий Очур – Тываның салым-чаяанныг цирк артистериниң бирээзи. Тускай, онзагай, тааланчыг үннүг, каргыраалаар, хөөмейлээр, хомуска ойнаар – хөй талалыг талантылыг. Ол Тывага бир дугаар «Чалыы назын» деп цирк бөлүүн тургускан. Ынчангаш Тыва цирктиң үндезилекчизи деп чоргаарал-биле адап болур. Ол ССРЭ-ниң 10 шыырак жонглерларының бирээзи турган. Ол манежтиң мастери, каргырааның кайгамчык күүседикчизи, чурукчу.
Оскал-оол Базырович Дмитрий Очурнуң талантызын кайгаар чораан. Ол бир катап Тывага келгеш, Дмитрий Очурну даг-иргекке ууштадып каан деп дыңнай сал-ла, сагыш човап дораан эмнелгеге келген. «Ажырбас, Базырович, мээнди-менди» – Дмитрий Энешевичиниң үнүн дыңнапкаш, оожургап, дедир чораан дээр.
Дмитрий Энешовичиниң көдүрбээн хөнээ чок, барбаан, баспаан чери чок деп болур. Ол Тывазының адын алдаржыдып чораан. 1977 чылда пенсияже үнген. Ооң адын Бай-Талдың көдээ Культура бажыңынга тывыскан. Цирк артизи чонунуң сагыш-сеткилинде кезээ мөңгеде арткан.
/ Бараат ДЕЛЕГ-ООЛ,
күш-ажылдың хоочуну.
Бай-Тайга кожуун, Бай-Тал суур.
