Төөгүден

Кызыл суглуг Баян-Колга Байкара Аласай деп аажок хөөремиккей, солун чугаалар чугаалаар катым-даа боор кижи чурттап чорду. Мен суг сөөртүр машина мунуп ажылдап тургаш, дииңнеп-даа чорааш, ооң солун чугааларын дыңнаар дээш, оларның аалынга үргүлчү баар мен.

“Шагда Х дугаар колхозтуң тараа шөлүн ТД-74 деп трактор-биле чардырып турумда, илчирбезиниң чаглаа дугую уштуна бээрге, ону суп чадажып турумда, ГАЗ-69 машиналыг ийи кижи халдып келди дээр. Бирээзи галстуктуг орус хамааты кижи. База бирээзи ортумак дурт-сынныг тыва эр кижи. "Тракторуң чүзү канчап барды" – деп, тыва эриң айтырды дээр. Көрбейн турар кижи сен бе, чаглаа дугую-ла уштуна берген-дир. Айтыртынып турбайн, сукчувут харын" – дээримге, сукчуп берген-не болгай харын дээр. "Дарга-бошкаларың кээп тур бе" – деп база айтырды дээр. Кандыг кончуг сонуургак чолаачы боор, даргазы-даа чүве айтырбайн турда деп бодааш, "Ча-чаа, оларың мени уттупканнары ол ыйнаан" – деп шыжыгып харыыладым дээр. Ийи келген кижи ыыт чок машиназынга олурупкаш, халдып чорупту дээр. "Элээн болганда, колхоз даргазы, партком секретары, бригадир суглар халдып келгеш, мени теп кал частылар. Бисти чүге Тока даргага хоптап турган сен деп, аажок кончааннар. Чолаачызы деп бодааным тыва кижи – Тываның улуг даргазы Салчак Калбакхөрекович Тока болган, а галстуктуг дарга кижи деп бодааным чолаачызы болган болбас ийикпе” – деп каттырып хөөреп орар-ла болгай.

База бир катап министрлер чөвүлелиниң даргазы Михаил Клаевич Мендүме сургакчылап чорааш, Баян-Колга келген дээр. Ол келгенде, ыяап-ла Содунам Андрей бажамның ада-иезиниң аалынга албан кире дүжер дарга-дыр. Бажамның ачазы Көжер ирей аажок шыдыраа ойнаар. Мендүме дарга база шыдырааны аажок сонуургаар болгаш, ирей-биле ийи-үш оюнну ойнапкаш чоруур дарга-дыр.

Бир хүндүс кырган-авай өөнге чааскаан шай хайындырып олурда, өг даштында машина халдып келгеш, шимээни бир кижи өг эжиинде кылаштап келген дээр. Кырган-авай олургаш, даштын келген кижи ыяштан киирип кел деп айбылаан дээр. Келген кижизи ыяш чарарже кылаштааш, чарган ыяш куспактап алгаш, өгге кирип кээрге, кырган-авай улуг дарганы көрүп кааш, аажок белиңнеп: “Даргам сен бе, даргам, дадайым ай” – деп аяк-хымыжында барган дээр.
А Михаил Клаевич тургаш, "Ажырбас-ажырбас, кырган-авай. Шын-дыр харын, кижи канчап өгже хол куруг кирип олурар боор" – дээш, кырган-авайны аажок оожургаткан дээр.

Салчак Калбакхөрекович Тока Таңды кожуунче сургакчылап чорааш, Кочетов суур таварааш, Элегес хемниң кежиинге халдып келгеннер-дир. Хем дажып, улгады берген чыткан болган. Машиназы-биле сүстүрүп кежер аайын тыппайн турда, хемниң доо талазындан аъттыг арат сүстүрүп кежип келген дээр. Тока дарга: “Бистиң машинавыс кежип шыдаары кандыг ирги?”. Аъттыг арат мынча деп харыылаан дээр: “Эки бораның эзеңги үстүнден, хүлүк бораның хендирбе адаандан-на чүве-дир. Силерниң ол мунуп алган ээремчигей дег эңгеңнээн, доос-кара дег доңгаңнаан, чөдүл-какыл чүвеңер ынаар углаан-даа херээ бар чүве бе” – дээш, аъдын бир чырс кылдыр кымчылааш, хая-даа көрүнмейн, чортуп чоруй барган дээр. Эртенинде күжүр ааспырак арадың аалынга дүште-даа чок шайлап олурда, Кызылдан машиналыг ийи шагдаа келгеш, тудуп аппарган дээр болгай.

/ Петр НАЙЖАП.