Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейи бо чылын 95 чыл оюн демдеглеп эрттирип турар.
1929 чылдың май 13 – Тывага төөгүлүг хүн! Тыва чоннуң езу-чаңчылдары, дириг болгаш өлүг бойдузу, казымал байлаа, чүдүлгезинге хамаарышкан экспонаттар, культураның артефактылары дээш республиканың чурттап эрткен төөгүзүнүң херечилери болган бүгү үнелиг чүүлдерниң алдын шыгжамыры – Алдан-Маадыр аттыг музей Тывага тургустунган.
Бо чылын, май 13-те, “Музейни куспакта” деп чараш акция-биле хөй кижи четтинчип алгаш, 95 харлаан Тываның база бир кол культура төвү — музейге ынакшылын, хүндүткелин илередип, улуг куспаа-биле ону долганганы республиканың чурттакчыларынга дыка эргим болган. Ол ышкаш юбилейлиг чылында чылдың эрттирип турары “Музейге дүн” деп хемчег өске чылдарга көөрде, бир онзагай эрткен.
Май 21-де Республиканың Улусчу чогаадылга бажыңынга Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейиниң 95 чыл оюнга тураскааткан байырлыг хурал болуп эрткен. Аңаа республиканың культура ажылдакчылары, хоочуннар, чазак-чагыргадан даргалар киришкен.
Хуралдың албан-ёзу аайы-биле кезээ эгелээр мурнунда, кыска роликке 95 чыл дургузунда музейниң эрткен байлак төөгүзүн, ону тургузуп турган эң баштайгыларын, чоорту сайзыралын, чедиишкиннерин шуптузун көргүскени дыка солун болган. Оон аңгыда, музей ажылдакчыларындан тургустунган хор музейниң ыдык ырын бадыра бээрге, оларның ажылдап турар черинге хүндүткели, ынакшылы залда олурган көрүкчүже дамчып кээрге, чыылганнар изиг адыш часкаашкыннары-биле хүлээп көрген.
Ооң соонда ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар чыылганнарга байыр чедирип сөс алгаш, Тываның культурлуг болгаш эртем амыдыралында көскү черни ээлеп турар төөгүнүң тураскаалдары, тыва болгаш республикада чурттап турар өске омак чоннарның материалдыг болгаш сагыш-сеткил культуразының өнчүзүнүң кара чаңгыс шыгжамыры, эң-не кол албан чериниң хоочуннарынга, амгы ажылдап турар коллективинге чедиишкиннерни күзээш, күрүне шаңналдарын тывыскан:
ТР-ниң Чазак Даргазының Өөрүп четтириишкин бижии-биле музейниң директорунуң ниити айтырыглар талазы-биле оралакчызы Саяна Лакпаеваны, административтиг ажыл-агый талазы-биле оралакчызы Олег Ондар-оолду, эртем ажылдарының талазы-биле оралакчызы Светлана Тулушту, күш-ажыл камгалалының специализи Азиана Хертекти, фондулар килдизиниң кадагалакчызы Энда Комбуну шаңнаан.
ТР-ниң Чазак Даргазының Хүндүлел бижии-биле фондулар килдизиниң кадагалакчылары Вероника Ооржакты, Саида Бырыннайны, Алдармаа Монгушту, фондулар килдизиниң сектор эргелекчизи Чинчи Өргежикти шаңнаан.
“Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы” бедик атты музейниң бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи Валерия Донгакка тывыскан.
Ооң соонда ТР-ниң ДХ-ның депутады Аяна Монгуш байыр чедириишкинниг сөс алгаш, ТР-ниң Дээди Хуралының Хүндүлел бижиин музейниң бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи Ольга Сааяга, “Алдын-Дошка” салбырының эргелекчизи Байырмаа Иргитке, сарыг шажын болгаш чырыдыышкын килдизиниң эргелекчизи Сайлана Ооржакка, музейниң бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи Майя Дыртык-оолга тывыскан.
Тываның Культура яамызының мурнундан “Тыва Республиканың культура болгаш уран чүүлүнүң хүндүлүг хоочуну” хөрек демдээн музейниң кол кадагалакчызы Роланда Ховалыг, бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи Анна Дыртык-оол, бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи Биче-оол Майны алганнар.
“Культураның тергиини” хөрек демдээ-биле музейниң “Алдын-Хорум” аттыг салбырының эргелекчизи Чечена Монгуш, төөгү болгаш этнография килдизиниң методизи Шолбана Монгуш, фондулар килдизиниң реставратору Херел Ооржак, экскурсовод Галина Бочегурова, эртем секретары Марианна Мандан-Хорлуу, ниити килдис специализи Чодураа Чадамба шаңнаткан.
ТР-ниң Культура яамызының Хүндүлел бижиин музейниң хайгааракчызы Артышхээ Ховалыгга тывыскан.
Ол-ла шаңналдар аразында ТР-ниң Алдан-Маадыр аттыг Национал музейиниң Хүндүлел бижии-биле музейниң директору К.А. Бичелдей дараазында ажылдакчыларын шаңнаан:
Ажыл-агый килдизиниң специализи Лилия Ооржакты, чазаныр килдистиң бызаңчызы Будуй-оол Отчурчапты, фондулар килдизиниң кадагалакчызы Шеңне Дамбаны, “Алдын-Дошка” салбырның методизи Анастасия Эфендиеваны, ажыл-агый килдизиниң хайгааракчызы Орланмаа Монгушту.
Тыва Республиканың Профэвилел федерациязының мурнундан ооң даргазы Галина Сюрюн “Улусчу езу-чаңчылдарның кадагалалы болгаш сайзыралы дээш” деп хөрек демдээн музейниң Алдан-Маадыр суурда салбырының эргелекчизи Диана Ховалыгга, “Культура болгаш уран чүүлге шынчы бердингени дээш” деп хөрек демдээн музейниң культура болгаш уран чүүл килдизиниң методизи Долаана Бурбужепке, “Библиотека ажылынга шынчы бердингени дээш” деп хөрек демдээн музейниң кол библиогравы Ульяна Оюнга тывыскан.
Болган байырлыг хуралга музейниң хоочуннары кичээнгей чок артпааннар. Кижи бүрзүнге юбилейлиг хол белээ, боодал чечектерни музейниң аныяк ажылдакчылары улуг хүндүткел-биле сунуп, байыр чедирген. Оон аңгыда, “Эң-не дээре школа музейи” деп мөөрейниң тиилекчилери болган Таңдының Кара-Хаак ортумак школазының музейиниң удуртукчузу Валентина Боровикованың өөреникчилери Чимит Монгуш, Тамерлан Ондар болган.
Кожуунунуң төөгүзү болгаш культурлуг өнчүзүн эки кадагалап чорууру дээш хөй өөреникчилер тус-тузунда хол белектерин алган.
Тываның кол музейиниң 95 харлаанынга тураскааткан юбилейлиг хемчегге республиканың шылгараңгай артистери чыылганнарга аян тудуп, солун концерт оюн-тоглааны бараалгаткан.
Карина МОНГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №37 2024 чылдың май 22
