Июль 12-де амгы үениң эмнээшкин технологияларын болгаш хөй-хөй чылдарда чаңчылчаан чөөн чүктүң медициназын каттыштырган эмнээшкин, катап тургустунуушкун комплекизиниң таваанга баштайгы дашты салган. Чаа медицина төвүн Россияның эң улуг сарыг шажынчы хүрээзи “Тубтен Шедруб Линг” чанынга тудар. Ооң шөлү 26 муң дөрбелчин метр ажа бээр.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чоннуң ёзу-чаңчылдарын болгаш кадыкшылын кадагалап арттырар болгаш сайзырадыр онзагай болуушкун дээрзин онзагайлаан. Чөөн чүктүң медицина төвү регионнуң кадык камгалалын сайзырадырынга чугула үнелиг чүүл болур болгаш чурттакчы бүрүзүнге шынарлыг эмчи дузазын алыр арганы бээр дээрзин демдеглээн.
Күжүгет Шойгу аттыг культурлуг фондунуң даргазы Ирина Шойгу төптүң тургустунары чүгле Тывага эвес, а бүдүн Россияга ажыктыг болурун чугаалаан. Ооң чугаалап турары-биле алырга, маңаа чөөн чүктүң эмчилериниң хөй чылдар дургузунда кадагалаттынып арткан мерген угаанныг билиглерин болгаш амгы үениң медициназының мурнакчы чедиишкиннерин каттыштырар.
Онза кичээнгейни тускай шериг операциязының киржикчилеринче угландырган. Оларның кадыын катап тургузарынга тускай программа көрдүнген.
Республиканың чурттакчыларынга болгаш аалчыларынга төлевирлиг болгаш Ыяап-ла медицина камгаладылгазының полизи-биле эмчи дузазын чедирер. Аңаа тускай мергежилдиг эмчилер болгаш салбырлар ажылдаар. Оларга хүндүскү стационар, чөөн чүктүң медицина кабинеди, реабилитация салбыры, тус черниң эм үнүштеринден кылган эмнер аптеказы, реабилитация терапиязының болгаш дыштанылга өрээлдери, мага-бот быжыктырар спорт залы хамааржыр.
Эмнээшкинден аңгыда, Чөөн чүктүң медицина төвүнче эртем-шинчилел лабораториялары болгаш өөредилге программалары база кирип турар. Комплекстиң девискээринге цигун кичээлдеринге парк, уруглар ойнаар шөлчүгеш, кадык чемненилге черлери, культурлуг хемчеглер эрттирер шөлчүгеш дээш оон-даа өске дыштаныр болгаш хостуг үезин ажыктыг эрттирер черлер база турар.
Бо төлевилелче боттарының күжүн, акша-хөреңгизин, бодалдарын кииргеннерге, Тываның Чазаанга, республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгга эгелээшкинни деткээни дээш, Бурят Республикадан коллегаларынга болгаш аңаа хамаарышкан яамыларга Ирина Шойгу өөрүп четтиргенин илереткен.
Чөөн чүктүң медицина төвү ёзу-чаңчылдарга болгаш амгы үениң эмнээшкин аргазынга хүндүткелдиң чижээ болгаш күрүнениң бодунуң чурттакчыларынга сагыш човаашкынының демдээ апаар дээрзинге бүзүрелин илереткен. Ол ышкаш Ирина Шойгу тудугжуларга чедиишкинниг болгаш айыыл чок ажылды күзеп, бир чыл болгаш, амгы үениң тускай специалистерлиг, кижилерге херек, чараш медицина төвү көстүп келирин чурттакчы чонга дыңнаткан.
Чөөн чүктүң медицина төвүнүң тудуун 2026 чылда тудуп доозарын планнап турар. Төлевилел федералдыг болгаш регионалдыг структураларның, ол ышкаш эртем болгаш медицина албан черлериниң деткимчези-биле боттанып турар.
“Бо чылын август айда төптү тудуп үндүрер ажылдар эгелей бээр. Тудугнуң кол чадаларын 2026 чылче планнаан. Төлевилелди чедиишкинниг боттандырар дээш, болдунар-ла курлавырларны ажыглаар бис. Тыва Республиканың Чазааның болгаш Күжүгет Шойгу аттыг культурлуг фондунуң деткимчезиниң ачызында бүгү-ле сорулгаларны чедиишкинниг боттандырыптар бис дээрзинге бүзүреп тур бис. Административтиг айтырыглар шиитпирлеттине бээрге, тудуг план ёзугаар эгелээр” – деп, “Трансстрой” КХН-ниң чиңгине директору Владислав Андрианов чугаалаан.
ТӨЛЕПТИГ ДЕП ҮНЕЛЭЭН
Чөөн чүктүң медицина төвүнүң баштайгы дажын салыр ёзулалдың соонда Россия Федерациязының Айыыл чок чорук чөвүлелиниң секретары Сергей Шойгу Тывага чедип келген. Ол баштай-ла Кызылдың президентиниң кадет училищезинге четкеш, ук өөредилге чериниң доозукчулары-биле ужурашкан.
Сергей Шойгу өөредилге чериниң ажылын болгаш аныяк специалистерниң чедиишкиннерин бедии-биле үнелээн. Ооң доозукчуларының хөй кезии дээди өөредилге черлеринче, ылаңгыя шериг угланыышкын-биле, дужаап кирип ап турарлар.
“Тывада, чурттуң өске-даа булуңнарында дег, кайгамчыктыг уруглар, оолдар өөренип турар-дыр. Олар тергиин эки өөредилгени чедип алгаш, барык 100 хуу дээди өөредилге черлеринче кирип алыр. Доозукчуларның 70 хуузу Камгалал яамызынче, Федералдыг айыыл чок чорук албанынче, Иштики херектер яамызынче, Росгвардияже азы юстиция органнарынче ажылдап чоруптар. Оларның хөй кезии өөредилгезин кызыл диплом-биле доозарлар. Шынап-ла, төлептиг оолдар, уруглар-дыр. Ол ышкаш колдуунда Сирияга болгаш тускай шериг операциязынга база киржип чораан дайынчы арга-дуржулгалыг, харыысалгалыг албан-дужаалдарны база ээлеп чоруурлар. Бо чедип алган чедиишкиннеривиске дендии өөрүп тур мен. Республиканың Чазаа болгаш Камгалал яамызы аңаа аажок улуг үлүг-хуузун киирген. Ам-даа улаштыр сайзыраар бис” – деп, Сергей Шойгу чугаалаан.
Бо чылын Президентиниң кадет училищези 11 чыл болуп турар. Тургустунгандан бээр ол канчаар-даа аажок улуг арга-дуржулганы ажылдап алган. Башкыларның бедик мергежилдиин болгаш сургуулдарның чедиишкиннерин демдеглевишаан, училищениң кадрлар талазы-биле күчү-күжү доктаамал өзүп турарын Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг онзалап демдеглээн.
Оон аңгыда Ада-чуртун камгалаар орукту шилип алган оолдар, уруглар-биле ужуражылга үезинде найысылал Кызылга тускай шериг операциязының киржикчилеринге тураскаал кылыр дээш оон-даа өске чугула айтырыгларны сайгарып чугаалашкан.
ЧАШКЫ ШААНЫҢ КҮЗЕЛИ
Сергей Шойгу улаштыр республиканың журналистери-биле база ужурашкан. Ол тыва тоолдарның билдингир маадыры Өскүс-оолдуң салым-чолунуң болгаш ужуралдарының дугайында көргүзүп турар бир дугаар тыва мюзикл дугайында сагындырып чугаалаан. Чашкы үезинде күзелиниң боттаны бергени-биле, бо көргүзүг аңаа канчаар-даа аажок улуг ужур-уткалыг дээрзин күрүне ажылдакчызы демдеглээн.
“Бистиң тоолдарывыска үндезилеп, бир-ле чүүлдү чүге чогаадып болбазыл деп бодал-биле шенеп көргенивис ол. Харын-даа ол кайгамчык кылдыр болдуна берген. Мен ол мюзиклди каш-даа катап көрген мен, ол ышкаш эки шынарлыг экранга база. Арай-ла Тывага бо шиини көрүп келири болдунмаан. Ынчалза-даа кажан-бир болдуна бээр дээрзинге бүзүреп тур мен” – деп, Сергей Шойгу чугаалаан.
Бо төлевилел Күжүгет Шойгу аттыг культурлуг фондунуң эгелээшкини база Тываның Культура яамызының деткимчезиниң ачызында боттанган. Ол регионнуң культуразынга онзагай болуушкун болган дээрзин Тываның Баштыңы демдеглээн. Удавас 2026 чылда Кызылга IV делегей чергелиг Сарыг шажынчы шуулганга белеткел дээш оон-даа өске чаа төлевилелдерни боттандырар сорулга салдынган.
ТӨӨГҮЛҮГ БЕЛЕКТИ СӨҢНЭЭН
Ооң соонда Россия Федерациязының Айыыл чок чөвүлелиниң секретары Сергей Шойгу Россияда эң улуг сарыг шажынчы “Тубтен Шедруб Линг” хүрээзинге база четкен. Ол аңаа XVII чүс чылдың ортаа-төнчүзүнде ыяштан кылган Будданың бажының овур-хевирин белекке бергенин хүрээниң парлалга албаны дыңнаткан. Ооң бедии 56,7 см, дооразы 28,3 см. Ол Тере-Хөл кожуундан тывылган. Овур-хевирни ыяштан кылгаш, кырындан дой болгаш минералдар холуктуг тускай чүүл-биле чагган, арнының кезектерин ак левкас-биле кылгаш, кырындан лак-биле быжыглап каан.
Эксперттерниң сайгарылгазы-биле алгаш көөрге, Будданың бажы XVII–XIX чүс чылдарда Тывага турган тибет уран чүүлдүң чаңчылдарынга дүгжүп турар болган. Ооң стилистиктиг болгаш технологтуг онзагайларынга даянып, овур-хевирни XVII чүс чылдың ийиги чартыында кылган деп санап турар. Ол регионнуң төөгүзүнге база онза ужур-уткалыг.
Сергей Күжүгетович төрээн Тывазының хөгжүлдезинге хамаарышкан айтырыгларже ханызы-биле кире берген. Ооң мурнунда Россияны, Моолду, Кыдатты харылзаштырып болур «Төп Евразийжи транспорт коридору» маршрут төлевилели, Мурнуу чүктүң медицина төвүнүң тудуунуң эгези, тускай шериг операциязының киржикчилеринге тураскаал дээш оон-даа өске сорулгалар бар.
/ Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №27 2025 чылдың июль 17