«Танды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкыны

2023 чылдың апрель 20-де Таңды кожуунга «Танды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкыны тургустунган. Ооң киржикчилери амдыызында 15 кижи. Оларның шуптузу аңгы-аңгы суурлардан боорга, Бай-Хаакка тургузукчу хуралче чалап турбазы-биле бадылаашкынны телефон таварыштыр эрттирдивис. Каттыжыышкын ”Таңды-Уула” солун-биле быжыг холбаалыг болгаш, ынчаар адаттынган. Тыва Республиканың улустуң чогаалчызы, дыл эртемнериниң кандидады М.А. Күжүгет Таңды кожуунга чогаал каттыжыышкынын тургузуп алганывыска байыр чедирип, ооң сайзыраарынга дузалажырын чугаалааны биске улуг ѳѳрүшкү болду.

Ынчангаш «Таңды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкыны бодунуң ажылын 2023 чылдың апрель 22-де-ле эгелей берген. Ооң кежигүннери чогаал ажылынга сундулуг улустан тургустунган. Оларның аразында дээди, ортумак, тускай ортумак эртемниг улус, школачылар, башкылар, юристер-даа бар.

Кожуунувуста чогаал бижиптер салым-чаяанныг улустарга дузалажып, оларның чогаалдарын чырыкче үндүрүп парладып, чонунга бараан болуру каттыжыышкынның сол сорулгазы болур. Ындыг салымныг кижилер Таңды кожуунда эвээш эвес. Төөгүден алыр чүве болза, Таңды кожуундан Тыва Республиканың чогаалчылар эвилелиниң ийи кежигүнү турган: РСФСР-ниң болгаш Тыва АССР-ниң улустуң артизи Кара-кыс Намзатовна Мунзук болгаш тѳѳгү эртемнериниң кандидады, РСФСР-ниң школаларының алдарлыг башкызы, Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Алексей Дүгерович Арапчор. Амгы үеде оларның соон салгап, изин истептер чогаалчылар Таңды кожуундан үнмейн турары хомуданчыг.

ССРЭ үезинде тараалаң кожууннуң чурттакчыларының 50–60 хуузу орус дыл кырынга чугаалажыры, тыва дылче шоолуг кичээнгей салбайн турарының ужурунда боор. Амгы үеде тыва дылдың башкылаашкыны школаларда, садиктерде дыка дорайтаан, тыва дылдың чиде бээриниң айыылы бар. Школаларда тыва дыл шактарын кызырып, садиктерде чаштар тыва дылга чугаалашпайн турар. Ада-иелер база ажы-тѳлүн орус дылдыг класстарже ѳѳредип киирип турарындан база хамааржыр. Оларның хууда херээ болганда, ону хорууру болдунмас, ынчалза-даа төрээн дылын билбес өзүп келген уруг сөөлүнде барып боду хилинчектенир, аңаа ада-иени буруудадып болурун утпас болза эки. Ынчангаш каяа-даа чорааш, ажы-тѳлүнге төрээн дылын ѳѳредип, чугаалажыр болза эки.
Проза, шүлүк чогаалын бижиптер салым-чаяанныг кижилерни кожуунга илередип, оларга деткимчени бээри база каттыжыышкынның кол сорулгазының бирээзи. Ооң кежигүннериниң аразындан кожууннуң алдарлыг чогаалчылары, Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүннери база үнгүлеп болурунга идегээш, «Таңды-Уула» чечен чогаал каттыжыышкынын тургузуп турарывыс ол.

Амгы үеде чогаалга салым-чаяанныг улус боттарының чогаалдарын кандыг бир арга-биле ном кылдыр парладып алыр аргалыг апарган. Чамдык улустуң шагда-ла бижип чораан чогаалдары парлаттырып чорбаанындан бажыңнарында шыгжаттынып чыткан болгулаар. Кожуунувуска чогаал каттыжыышкынын тургузуп алган түңнелинде чогаал бижиптер салым-чаяанныг улуг, биче-даа улус кѳстүгүлеп келгени дыка ѳѳрүнчүг. Чижээлээрге, Дүрген суур чурттуг Татьяна Монгуштуң «Амыдыралдың кѳрүнчүү», «Дамырак» деп тоожуларын, «Сеткилим үннери» деп бөлүк шүлүктерин Кызылда парлай берген. Бай-Хаактан Сергей Дыртыктың «Мал оору-биле» демисел деп аттыг детектив тѳѳгүлүг номун база өрүп эгелээн. Алдай Хертектиң 61 шүлүүн база парладып кагдывыс.

Ажылывыс ам-даа уламчылап, Таңды кожуунувусту, чонувусту алдаржыдып бижиир бис.

Сергей ОЮН