Тывада часкы хову ажылдары доозулгалак, ажыл-агыйлар 5 муң хире гектар шөлге мал чиир культуралар тарыыры арткан, оон бичии дыштанып болур. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгга тарылга кампаниязының түңнелдерин республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыды Юрий Оруспай илеткээн. Ооң чугаазы-биле алырга, таарымчалыг агаар-бойдустуң ачызында тарылга кампаниязын шупту агротехниктиг хуусааларны сагып, эки чоруткан.
37,1 муң гектар шөлге тараа культураларын тараан, 2024 чылга деңнээрге, 24 хуу хөй. Тараа культуралары 9,6 муң гектар черни ээлээн, ооң иштинде 3 муң хире га черде– ак-тараа, 6,2 муңунда – сула, артканында арбай үрезинин чаштырган. Бүгү тарылга шөлүнүң үштүң ийи кезии азы 24,4 муң гектар черни мал чиир культураларга тускайлаан. Оларның чартыындан хөйүнде бир чылдың сигенин тараан. Бо чоокку хүннерде аграрийлер арткан 12 муң гектар шөлдүң тарылгазын доозар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ногаа аймаандан «борщ комплектизин» – картошка, морковь, капуста, согуна болгаш өске-даа ногааларны организастыг тараанын демдеглээн. Сөөлгү беш чылда «Чоннуң картофели» база «Өг-бүлениң шыгжамыры» губернатор төлевилелдериниң ачызында чылдың-на картофель тарып турар өрегелер саны өскенин чугаалаан. Картофельди 2,5 муң гектар шөлге олурткан, хууда ажыл-агыйларга ооң 85 хуузу хамааржыр. Артканнары кооперативтерниң, организацияларның болгаш тараачыннарның тарылга шөлдери.
“Бо чылын төлевилелдерниң негелделери өскерилгенин демдеглээри чугула. Ооң мурнунда акциязы кылдыр санаттынып турган болза, ам дуза алган өг-бүлелер чүгле боттарынга эвес, а артыкшылдыг дүжүттү садып-саарар кылдыр өстүрер ужурлуг. Ынчангаш бодун ажыл-биле хандыртынган хамаатыларны, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни, тускай шериг операциязының киржикчилериниң өг-бүлелерин төлевилелдерже хаара тудуп турар бис”– деп, Владислав Ховалыг демдеглээн.
Бо хүнде Тыва бодун 70 хире хуу картофель-биле хандырып турар. Ынчангаш өг-бүле ажыл-агыйлары республиканың картофельге хереглелин бүрүнү-биле дуглаптар дээрзинге Владислав Ховалыг бүзүрелдиг.
Кожууннарда огород тарып турар тускай шериг операциязының киржикчилеринге чүгле халас үрезиннер-биле дузалаар эвес, а тарыттынган участоктарны, техниканы база КЧМ-ни аңгылап, суггарылгазын организастаар.
Юрий Оруспай белеткел ажылдарын болгаш акшаландырыышкынны үе-шаанда чорутканындан тарылганы чогуур үезинде доосканын демдеглээн. Ниитизи-биле ажыл-агыйлар 66,8 сая рубльдиң күрүне деткимчезин алган. Ооң көвей кезиин мал чиир культуралар үрезиннерин, ол ышкаш тараа болгаш ногаа аймаан, картофель садып алырынга ажыглаан. Бо чылын дуза алыкчыларының саны 146 четкен.
База тарылга үезинде 1036 санныг көдээ ажыл-агый техниказын ажыглаан, эрткен чылга деңнээрге, 97 машина хөй. Суггаттыг шөлдерге суггарылга үезинде 138 тонна минералдыг чемишчидилгени чашкан.
Ажыл-агыйларның талазындан дүжүтке камгаладылга керээлерин чарары көвүдээнин тарылга кампаниязының эки үре-түңнели деп, ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының специалистери санап турар. 2025 чылда камгаладыкчылар саны үш катап көвүдээн – 11 ажыл-агый. 2024 чылда агрокамгаладылганы кылдырган ажыл-агыйлар кааңдаашкындан узуткаттынган шөлдери дээш 2,5 сая рубльди азы камгаладыкчыга төлээн акшазындан 17 катап хөй түңнүг компенсацияны алган.
Республика Баштыңы сайыттың кичээнгейин тус чер ажыл-агыйларының сонуургалдарынга Тыва-биле кады ажылдап турар агроүлетпүр бизнезиниң төлээлерин моон-даа соңгаар кады ажылдажылгаже хаара тударынче угландырган. Ол дээрге «Авалон», «Технодвор», «Техпромторг» болгаш өске-даа компаниялар төлээлери-дир. Новосибирскиниң «Технодвор» КХН «Беларусь» тракторларны база оларга артык кезектер садар салбырны Кызылда ажыткан. Тываның ажыл-агыйлары «Техпромторг» компания-биле кады кылымал суггарылга системаларын чепсеглээр төлевилелди боттандырып турар. Таңды кожууннуң шөлдеринге калбаа-биле суггарар машинаны бир дугаар тургузуп, а өске девискээрлерге оон соонда салырын шиитпирлээн.
А. МОНГУШ.
Чуруктарны Көдээ ажыл-агый яамызының социал четкизинден хоолгалаан.
“Шын” № 23 2025 чылдың июнь 19
