Сайлык Дондуп Сукпак школазын доозуп тура, эмчи академиязынче киреринге белеткенип турган. Ооң күзели — эмчи болуру. Ынчалзажок кирериниң шенелде шылгалдазын шыдавайн баргаш, чылды халас эрттирбези-биле А.И. Герцен аттыг педагогика университединче документилерин дужаап каан. Ол университетче шылгалданы эрткеш, аңаа өөрениринден ойталаан бир уругнуң орнунга Сайлык Дондупту киирипкен. Ынчан ол өөренир мергежили тифлопедагогика дээрзин билген. Ол чүү деп мергежилил, ындыг кижи каяа, канчаар ажылдаар дээрзин Сайлык-даа, ада-иези-даа билбээннер. Чанып келгеш, ол чүү уткалыг сөс дээрзин тайылбырлыг словарьдан номчуп көөрге, багай көөр болгаш шуут көрбес кижилер-биле ажылдаар мергежил болган.
Ол аңаа ындыг-ла улуг ундараваан, чүге дизе аңаа 2 чыл өөренир хуусаалыг болганы-биле, халас чыл эрттирбезин бодап, эмчи болур изиг күзелин дөмей-ле чедип алыр бодалдыг турган. Бир чыл өөренген соонда, авазы уруун эрге-хоойлу (юрист) факультединче шилчидерин сүмелээрге, Сайлык ынавайн барган. Чүге дизе өөренип турганы тифлопедагогика уругнуң сонуургалын оттурупкан.
Чалыы назынның хөглүг студент чылдары кайгамчык. Революцияның кавайы болур Ленинград, амгы Санкт-Петербург хоорайга Сайлык өөренип, хоорайның онзагай чараш архитектурлуг каасталгаларын чарашсынып, магадап, ындыг чараш улуг хоорайга өөренир аас-кежиктиг болганынга өөрүп турган. Аңаа хөй эш-өөрнү база тыпкан болгаш ам бо хүннерде ол эш-өөрү-биле эдержип чоруурунга чоргаарланып чоруур.
Ооң эмчи болур күзели бүтпезе-даа, тифлопедагогтуң мергежили ооң амыдыралынга өскерилгелерни болдуруп, өөренип алганы бо мергежили кижилерге кончуг чугула херек, ховар мергежил дээрзин медереп билген.
Сайлык Олеговнаның чылдан чылче арга-дуржулгазы улам бедип, амыдыралче көрүжү болгаш туружу өскерилгенин чугаалаар апаар.
2007 чылда ол университетти дооскаш, Кызылдың 4 дугаар школазынга көөрү кошкак уруглар-биле 2015 чылга чедир ажылдаан. Улаштыр Республиканың уруглар бажыңынга болгаш Чербиниң школа-интернадынга дефектолог башкы болуп, 2019 чылда Кызылдың 17 дугаар школазынга тифлопедагогтуң кабинедин ажыткан.
“Тифлопедагогика” грек сөстен укталган (τυφλός «согур» + педагогика) — карак шоозунуң үрелиишкининден ооң согурарарынга чедир кижилерниң кижизидилгезин болгаш өөредилгезин өөренир эртем болур.
Сайлык Дондуп амгы үеде Кызылдың 17 дугаар ортумак школазында ховар мергежилдиг башкы. Ол ниити сайзыралының озалындан кадыының байдалы кызыгаарлыг уруглар-биле ажылдап чоруур тифлопедагог. Башкының ук ажылга арга-мергежили бедип, ажылынга сонуургалы улгаткан.
Башкыны кол ажылы-биле чергелештир 2013 чылдан тура Тываның күрүне университединге тифлопедагогика талазы-биле лекциялар номчуурунче чалаан. Ол ажылды бо хүннерге чедир уламчылап чоруур. Ында шуут көрбес болгаш кошкак көөр уругларны Брайляның системазынга номчудуп, бижидип өөредиринге келир үениң дефектолог башкыларын белеткеп турар.
Сайлык Олеговна-биле чугаалажып олура, амгы үеде бистиң Тывада шуут көрбес болгаш багай көөр уругларга аңгы школа-интернаттың чогу, кадыының байдалы кошкак ажы-төлдүг өг-бүлелер уруг-дарыы-биле республикадан дашкаар чоруп, улуг бергедээшкиннерге таваржып турарын билдим. Келир үеде Тыва Чазак кадыының байдалы кызыгаарлыг уругларже кичээнгейни угландырып, бо байдалды черле өөренип көөр боор дээн идегелин башкы чугаалап олурду.
Кадыының байдалы кошкак уругларлыг ада-иелер-биле ажыл кол болгаш аңгы тема болур. Шак ындыг уругларлыг өг-бүлелерге сагыш-сеткилдиң аарышкызындан аңгыда, материалдыг тала-биле бергедээшкиннер база бар дээрзин айытса эки. Башкы бо талазы-биле ада-иелерниң организациязын тургузар эгелээшкинни кылып, ону ада-иелер-биле сүмележип турарын чугаалады. Ол дээрге ие-чашка улуг сагыш човаашкынның илерели деп билзе чогуур. Бо чылдың октябрь 4-те бо бөлүк тускай бүрүткелди эртип, “Тускай көрүш” деп херечилел бижикти алганын айтып каайн. Ында кылыр ажылдар хөй, ону боттандырарынга янзы-бүрү албан черлери-биле кады ажылдажылганың планнары, сорулгалары кирип турар.
Кадыының байдалы кызыгаарлыг уруглар-биле ажылдап тура, кижиниң бо оран-делегейже көрүжү өскерлип, бүгү-ле материалдыг чүүлдер кол эвес апаарын, маңаа эң-не кол чүүл — ынакшыл, кээргээчел сеткил болгаш кижизиг, шыдамык чорук чугула дээрзин дорт чугаалазымза, чөпшээрежир боор силер.
Маңаа бо талазы-биле планнар, төлевилелдер, Тывага тифлопедагогиканы сайзырадыры чугула, кожууннарда ада-иелерни деткиири, оларга боттуг дузаны чедирери дээш оон-даа ыңай социал айтырыгларлыг чугааны кылып, уламчылап болур.
Раиса ОНДАР,
РФ-тиң Улус өөредилгезиниң тергиини, ТР-ниң өөредилгезиниң алдарлыг башкызы, РФ-тиң Журналистер болгаш Тываның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
Авторнуң тырттырган чуруу.
«Шын» №93 2023 чылдың декабрь 6
