Эрткен январь айның чыккылама сооктарында Тываның Камбы-лама эргелели республиканың бүгү кожууннарын кезип, ТШО-да киржип турар бистиң чаңгыс чер чурттугларывыска ачы-дуза чедирилгезиниң чыылдазын организастаан.
Бо чоруткан буянныг үүлениң түңнелдери кандыг болганының дугайында Россияның сарыг шажын чүдүкчүлериниң Ассамблеязының болгаш Тываның Камбы-ламазы Гелек Насык-Доржу башкы мону чугаалаан:
— Амыр-менди, хүндүлүг номчукчулар! Аал-оранывыс, арат-чонувус амыр-тайбың-на чорзун!
Шупту билир бис. Нарын-берге үени чурттап эртип турар болгай бис. Тускай шериг операциязы эгелээн үеден бээр ында киржип турар дайынчыларывыска ачы-дуза чыылдазын республикавыс чону шупту бир дем-биле соксаал чок чорудуп турар болгай. Январь айда бо ажылды эгелээр мурнунда ТР-ниң Чазак Баштыңы Владислав Ховалыг-биле сүмележиривиске, Шагаа уткуштур акцияны деткээш, кожууннарның тус чер чагыргаларын баш бурунгаар сагындырып, белеткендирип кааны-биле барган-на черлеривиске эптиг байдалдар тургустунган болуп турду. Ынчангаш Тыва Чазаавыстың бисти деткээнинге өөрүп, шупту акция киржикчилериниң мурнундан четтиргенивисти илередир-дир мен.
Тываның лама башкылары, Тываның үндезин культура төвүнүң хөгжүмчүлери, артистери-биле катчып алгаш, “Улусчу фронтунуң” Тывада регионалдыг салбырының удуртукчузу Саима Далчинниң удуртулгазы-биле республиканың 17 кожуунун эргий кезип, ээлчеглиг ачы-дуза чыылдазынга кириштивис. Ону Шагаа уткуштур кылганывыс бо. Ыракта дайынчыларывыстың хей-аъдын бедидип, оларны аал-оранында чону деткип, онча-менди тиилелгелиг чанып кээрин четтикпейн манап турарын көргүскен сагыш човаашкынныг акцияны эң-не ырак кожуун — Мөңгүн-Тайга кожуундан эгелээн бис.
Ийи чычаанга үзе олургулапкаш, четтивис. Артистерни сөөртүп чораан хөлге-чычаанның кывар-чаар материалдарже чарыгдалдарын дуглаары-биле азербайджан болгаш армян чоннуң диаспоралары улуг дузазын көргүскен. Бирээзи 200 литр бензинни берген, өскези — 20 муң рубль-биле дузалаан. А бистиң Камбы-лама эргелелиниң лама башкыларының мурнундан кожууннарже үнүүшкүн кылырынче ниитизи-биле 35 ажыг муң рубльди ынаар чараан бис.
Барган черивиске-ле артистер боттарының оюн-көргүзүүн чонга бараалгадып турду. Бис чонга мөргүлдү номчуп турдувус. Мөңгүн-Тайга кожуундан үнгеш, Өвүр кожуунга база шак-ла ындыг программа-биле четкеш, улаштыр Бай-Тайга кожуунче углапкан бис. Өвүр, Мөңгүн-Тайга кожууннарның удуртулгазы бисти эки хүлээп ап, дедир чоруурда, артистеривисти сөөрткен хөлге-чычаанга кывар-чаар материалды кудуп берип, деткээн. Оон улаштыр барыын кожууннарны кезидивис. Чаңгыс хүнде ийи кожуунга ужуражылгаларны эрттириптер арга турганы-биле ай дургузунда планнаан ажылывыс эртежик доосту берген.
Бо акция үезинде чоннуң демниг болганын демдеглээри чугула. Ол ышкаш кандыг үени чурттап эртип турарывысты кижи-бүрүзү медереп билип турары эскертингир болду. Ниитизи-биле мөргүлче чоннуң өргээн акшазының түңү 107 муң ажыг болган. Ооң кырынга бистиң лама башкыларывыс боттары база акшаны чыгган. ТШО-же удавас хайгыылчы болуп чоруур деп турар 55 дугаар мото-адыгжы (даг) бригаданың дайынчызын 300 кубтуг мотоциклди садып бээрин дилээн. Ону күүседир дээш, чедиштирер бис.
Бо ачы-дуза чедирилгези бистиң талавыстан бир дугаары эвес-тир, ооң мурнунда база машина-техника, мотоцикл, акша-хөреңги, камгалалдар, артыш, чаштынар четкилерни-даа чорудуп турдувус. Ол ажыл чаңгыс-даа соксаваан, уламчылап турар. Дайынчыларывыстың хереглээн чүүлдерин боттарывыстың шаавыс-биле күүседип турар бис. Оон аңгыда, ТШО-да бистиң оолдарывыстың сүлде-сүзүүн бедидип, камгалал номналдарын номчуп бээри-биле, Шагаа уткуштур чылдың-на лама башкыларывыс ынаар чоруп турар. Колдуунда бистиң Шулуу башкывыс ынаар барып турар. Ам бо Шагаада база бир лама башкывысты чорудар бис.
“Демнигде – күштүг, тепкииштигде – быжыг” деп тыва чонувустуң үлегер домаанда дег, бо акция үезинде чонувустуң күштүг демин көрдүвүс. Боттарывыс база “демниг сааскан теве тудуп чиир“ дээни ышкаш акцияны шак мындыг демниг чоруттувус. Бөдүүн эвес нарын үеде боттарывыстың оолдарывыска дуза катпайн, кымга дуза кадар боор.
Бо акция-биле чыгдынган ачы-дуза чүъгү февраль 20-де Тывадан шимчеп үнүптер. Оларның-биле кады бистиң лама башкыларывыс база аъттаныптар.
Шупту чонувустуң бир демниг киириштирген үлүг-хуузу тускай шериг операциязынга Тиилелгени чоокшуладырынга дузалыг-ла болзунам!
Карина МОНГУШ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
«Шын» №4 2025 чылдың февраль 6
