Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институду биле Тываның В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театры кады ажылдажылганы эгелээр дээн.
Культура, чырыдыышкын болгаш эртем талазы-биле кады ажылдажылганың дугуржулгазынга институттуң директору Вячеслав Март-оол биле театрның директору Начын Шалык байырлыг байдалга ат салган.
Театр уран чүүлү болгаш культура адырының талазы-биле эртем-шинчилел ажылдарын сайзырадыр, амгы ниитилелдиң хереглелинге дүүштүр культура болгаш эртем талазы-биле нарын айтырыгларны ханы сайгарып, Россияның чоннарының культурлуг өнчүзүнче чоннуң сонуургалын оттурган медээ-чырыдыышкынныг төлевилелдерни ажылдап кылыры – кады ажылдажылганың кол угланыышкыннары болуп турар. Сөөлгүзүнге, “ТЕНГЕР театр” коммерция чок автономнуг организацияның төлевилелин хамаарыштырып болур. Ооң удуртукчузу театрның кол режиссеру Сайдаш Монгуш ужуражылга үезинде Президент фондузунуң культурлуг инициативалар (эгелекчи саналдар) грантызының драматургия болгаш театр уран чүүлү адырынга тиилекчи болган “Театр Тоол” деп төлевилелиниң боттанылгазының дугайында таныштырган.
Ол төлевилелдиң боттанылгазын Тываның Национал театры болгаш хөй-ниити организациялары демнежип алгаш чорудар. Аңаа Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртемденнериниң деткимчези немежир дээрзи билдингир. Төлевилелдиң бир кол сорулгазы – тыва чоннуң тоол ыдар уран чүүлүн нептередири болгаш ону кадагалап арттырары.
Күрүне деткимчезин алган эки эгелээшкин-биле театр чанынга тиккен тыва кидис өгге тоол кежээлерин эрттирер. Ооң кол күүседикчизи, 2021 чылда “Хөөмейжилер болгаш тоолчулар шуулганы: эрткен болгаш амгы үе” төлевилелдиң «Тоолдуң чечени торгу дег чараш» деп регионнар аразында эрткен тоолчулар мөөрейиниң тиилекчизи Начын Салчак болган.
Дугуржулгага ат салган байырлыг хемчегге Тываның улустуң хөөмейжизи, Россияның алдарлыг артизи, делегейде алдаржаан “Хүн-Хүртү” бөлүүнүң удуртукчузу Кайгал-оол Ховалыг база чаладып киришкен. Ол бодунуң күүселдезинде ыткан тоолдарын бижиткен кассеталарны алдарлыг хөөмейжи аныяк тоол ыдыкчызынга тывыскаш, төлевилелдиң оруу ак болурун күзээн.
Кызылдың А. Чыргал-оол аттыг уран чүүл колледжиниң доозукчузу, аныяк тоолчу Начын Салчак бо хүнге чедир тоол ыдар уран чүүлге хамаарышкан аңгы-аңгы мөөрейлерниң каш удаа тиилекчизи болуп турар. Ол хөгжүм үделгези чокта улуг хемчээлдиг тоолдарны шаандагы үеде ыдып турган аянын чидирбейн ол олчаан күүседиптер аргалыг. Ооң ыдып турар тоолдарының аразында “Каңгывай-Мерген”, “Өскүс-оол” “Каң-кыс”, “Бокту-Кириш, Бора-Шээлей”, “Үш чүүл эртемниг оол”, “Тос оолдуг Доктагана кадай”, “Балыкчы Багай-оол” дээш өске-даа тоолдар бар.
Дугуржулгага ат салган байырлыг ужуражылга үезинде Начын Салчак эртемденнерге бир тоолун ыдып берген. Эртемденнер “Театр Тоол” төлевилелди деткип, ону боттандырары тоол уран чүүлүн ам-даа чон аразынга нептередиринге чугулазын база катап чугаалажып, тыва чоннуң тоолдары, тоолчургу чугаалары аныяк-өскенниң мөзү-шынар талазы-биле кижизидилгезинге улуг рольду ойнаар дээрзин демдеглээннер.
Боттарының талазындан институттуң шыгжамырында хөй чылдар дургузунда чыглы берген Тываның тоолчуларының, аас чогаалының бижимелдеринге үндезилээн эртем-шинчилел ажылдарынга даянып, төлевилелдиң боттанылгазынга идепкейлиг киржирин эртемденнер аазаан.
ТИГПИ-ниң парлалга албанының медээзи-биле К. Монгуш белеткээн.
