ТР-ниң Чазааның үндүрген Доктаалы ёзугаар республика девискээринге апрель 15-тен май 5-ке чедир хамаатыларның арга-арыгже кирерин кызыгаарлаанындан аңгыда, чурттакчылыг девискээрлер чанынга, көдээ ажыл-агыйының тарылга шөлдеринге кургаг оът-сиген, бок өрттедирин болдурбазын чарлаан.
Россияның ОБЯ-ның ТР-де эргелелиниң дыңнатканы-биле, бир эвес үстүнде айыткан Доктаалдың негелделерин хажыткан таварылгада: хамаатыларга – 10–20 муң рубль чедир, харыысалгалыг удуртукчуларга – 30-ден 60 муң рубль чедир, албан чери, организацияларга – 400-тен 800 муң рубльга чедир торгаал онаар.
Эрткен хүннерде агаар-бойдустуң хенертен чылып эгелээни-биле чер-черлерге өрттер өөскүп эгелээнин МИЧ интернет четкизинге хөй бижип, чырыткан.
Таңды кожууннуң девискээринге болган өрттү өжүрер талазы-биле чогуур ажылдарны күштелдирген. Ооң дугайында ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг бодунуң хууда блогунда демдеглээн:
«Агаар-бойдус хенертен изип, хат-шуурган күштелгеш, өжүрүп каапкан өрт катап хыпкаш, чоок-кавының аргазынче шилчий берген. Балгазын биле Кызыл-Арыг сумуларын өрттен камгалаары – бирги черде. Арга-арыг өртүн оон ыңай нептеретпейн, чогуур хемчеглерни чорудары кончуг чугула. Тус черниң эки турачылары өрттү өжүрүп турар. Бай-Хаактан база күш немешкен. Бо байдал ТР-ниң арга-арыг болгаш бойдус ажыл-агый сайыды Григорий Ондарның хайгааралында. Тывада чамдык черлерде агаарның температуразы +25 градус чеде бээрге, республика девискээринде өрт айыылының байдалы улам нарыыдап турар. Бо хүнге чедир 17 арга-арыг, 17 хову өрттери бүрүткеттинген.
Өрт айыылының таарымча чок медээзинге болгаш майның узун дыштаныр хонуктарын барымдаалааш, Арга-арыг болгаш бойдус ажыглалының яамызынга республика девискээринге өртке удур айыыл чок чоруктуң тускай чурумун киирер аргаларын өөренип көөрүн дагзып калдым».
Таңдыга болган өрттү өжүреринге ниитизи-биле Кызылдан болгаш кожууннардан 280 ажыг кижи болгаш 80 техниканы хаара туткан. Ол чоок-кавының чурттакчылыг суурларынче өрт айыылын халдатпазы-биле бүгү күштү үе-шаанда мөөңнээниниң түңнелинде, улуг өрттү оожургадыр аргалыг болган-даа болза, күштүг хаттың ужундан чамдык черлерде катап өөскүп үнүп болурунуң айыылы бар дээрзин ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа боду аңаа киржип тургаш, чугаалаан. Эрткен хүннерде болган өрттерниң аразында эң-не улуг өрт Кызыл-Арыг суурнуң чанынга 354 гектар шөлге болган. Ооң иштинде 72 гектар арга-арыг өрттенген.
Таңды кожууннуң девискээринде түр када чонну чыттырар 2 пунктуну баш удур белеткээн: Балгазынның школазында 100 кижини, Бай-Хаактың спорт төвүнге 100 кижини чыттырар черлер белен. Айыыл-халапка таварышкан улусту хүнде 4 катап чемгерер.
Апрель 16-ныңхүнүнде ол-ла черде катап өөскүп үнүп турар өрттү өжүреринче 188 кижини, 48 техниканы хаара туткан. Өрттү өжүрүп шыдапкан-даа болза, 12 кижи болгаш 1 техника байдалды хайгаарап, дежурныйлавышаан.
Апрель 16-ның байдалы-биле Тес-Хемниң Самагалдайдан 70 километр черде О-Шынаа талазында ховуда, Чөөн-Хемчиктиң Чалама деп черинде ховудан аргаже өрт шилчээни демдеглеттинген.
Апрель 14-теСүт-Хөлдүң Бора-Тайга суурунуң чанынга ховуга 1 гектар черге өрт үнген. Ону өжүрери-биле кожуундан 42 кижи, 8 техниканы хаара туткан. Күштүг хат байдалды нарыыдаткан түңнелинде өрт 1,5 гектар чедир калбарган. Апрель 16-ның дүне өрттү бүрүнү-биле өжүрген.
Апрель 15-теЧөөн-Хемчиктиң Чалама деп черже баар оруктуң 1063 километринде Чадаана–Хандагайты автоорук чанында 8 гектар черде өрт өөскүп үнген дугайында медээ 112 система таварыштыр келген дораан 9 кижи, 2 техника өрт өжүрери-биле Хөндергей суурдан үнүпкен. Оларга немей Чадаананың арга-арыг ажыл-агыйының ажылдакчылары – 3 кижи, бир техника, Чөөн-Хемчик кожуун чагыргазындан– 8 кижи, бир техника үнген. Ховудан аргаже шилчээн 5 гектар черде өрттү өжүрер ажыл уламчылап турар.
Апрель 15-те 17 шак 20 минута турда Тес-Хемниң диспетчер пунктузунче телефон дамчыштыр О-Шынаа суурнуң чагырга даргазы Самагалдайдан 70 километр черде ховуда өрт болуп турарын дыңнаткан. Ниитизи-биле 5 гектар шөлдү өрт хөме алган. Ону өжүрери-биле 40 кижи, 8 техниканы хаара туткан: О-Шынаадан– 20 кижи, 4 техника, Ү-Шынаа- дан – 6 кижи, 1 техника, Берт-Даг суурдан – 5 кижи, 1 техника, Чыргалаңды суур- дан – 2 кижи, Тес-Хем кожуун чагырыкчызы баштаан 7 кижи, 2 техника өрт өжүреринге киришкен.
Ниити бир демниг хөделиишкинниң түңнелинде, өрттү апрель 15-те 22.00 шак үезинде өжүрүп шыдапкан.
К. МОНГУШ белеткээн.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №14 2025 чылдың апрель 17
