Бөгүн, февраль 12-де, Кызыл хоорайда Улусчу чогаадылга бажыңынга шылгараңгай эртемден, төөгү эртемнериниң доктору, Тываның улустуң чогаалчызы, Россия Федерациязының болгаш Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы Монгуш Кенин-Лопсан-биле чарлыышкынның езулалы болуп эрткен.
Республиканың Чазаа Монгуш Бораховичиниң өг-бүлезинге деткимчени көргүзүп, сөөлгү оруунче үдээринге дузалашкан. Тываның Баштыңының даалгазы-биле орнукшудулганы организастаар чазак комиссиязын тургускан турган.
Тываның эртеминиң болгаш культуразының шылгараңгай ажылдакчызы Монгуш Борахович Кенин-Лопсанны сөөлгү оруунче үдеп байырлажыр езулалга ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг, ТР-ниң Дээди Хуралының Даргазы Каң-оол Даваа, Тыва Республиканың Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң директору Вячеслав Март-оол, Тыва Республиканың хамнар ниитилелиниң төлээлери дээш ооң салым-чаяанының өске-даа мөгейикчилери келгеш, башкының дугайында чылыг-чымчак сактыышкыннарны чугаалап, сөөлгү оруунче үдешкен.
ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг:
- Башкыга болганчок-ла ужуражып баар, аажок ажыт-чажыт чок чугаалажып, хөөрежир чораан бис. Чеде бээримге-ле, мээң ачам база Хөндергейге төрүттүнген боорга, мени чаңгыс чер чуртуум келген дээш аажок өөрүүр кижи. Ажыл-агыйымга-даа, амы-хууда-даа ажыл-херектеримге сүмелерин кадар. Ооң меңээ берген сүмелери шынныг болганындан кезээде эки түңнелдеррге эккеп чораан. Боду бистиң аравыстан чорупкан-даа болза, ооң кылган ажылы салгалдан салгалче дамчып артып калыр. Ооң чоок улузунга, уругларынга ханы кажыыдалымны база катап илередип тур мен.
ТР-ниң Дээди Хуралының Даргазы Каң-оол Даваа:
- Хүндүлүг, чаңгыс чер чурттугларым, хүндүлүг Монгуш Бораховичиниң уруглары, чоок кижилери, мөгейикчилери, бөгүн тыва чон канчаар-даа аажок улуг кажыыдалга таварышкан-дыр бис. Хүндүлүг башкының чоок кижилеринге парламентиниң мурнундан кажыыдалывысты илередирин чөпшээреп көрүңер. Бөгүн алдарлыг киживисти, эртемденивисти, чогаалчывысты, буянныг башкывысты, дагдыныкчывысты сөөлгү орукче үдеп тур бис. Ужуражып чеде бээрге, «Ажыл-агыйыңарны кыдыындан хайгаарап орар мен. Силер төлептиг ажылдап тур силер» дээш, кижиге ажыктыг арга-сүмелерин бээр кижи.
Тываның эртем шинчилел институдунуң директору Вячеслав Март-оол:
- Чаңгыс чер чуртугларым база башкывыстың чоок кижилери, республиканың эртемденнер ниитилелиниң өмүнээзинден кажыыдалывысты илередип тур бис. Тываның төлептиг оглун, тыва эртемниң кол өзээн чидирип алдывыс. Солун чүве болза, кажан ол төрүттүнүп турда, тыва күрүне тургстунгандан бээр чаа-ла дөрт харлыг турган-дыр. Тыва Арат Республиканың кончуг сайзыралының үезинде төрүттүнген болгаш бүгү чуртталгазын аңаа өргээн. Монгуш Борахович кижи бүрүзү-биле найыралдыг чораан. Мээң ада-ием-биле база өңнүктер чүве. Эскерген чүвем болза, ынчангы үениң культура ажылдакчылары, эртем ажылдакчылары аажок эп-найыралдыг чорааннар. Оларның аразындан кижи бүрүзү бодунуң чогаатканы шүлүүн чугаалап, ырлап-даа болур. Борахович 400 ажыг эртем ажылдарын биске арттырган. Башкының биске арттырган ажылдары дыка хөй. Ону бүрүнү-биле санап четпес. Тыва хамнаашкынны шинчилээн ажылы ону делегейге билдингир кижи кылыпкан. Даштыкыже үнген каш-ла санныг эртемденнерниң бирээзи. Ол дыка хөй даштыкы чурттарның чалалгазы-биле делегейниңиулуг хоорайларга барып хамнаашкынга хамаарышкан темаларга лекцияларны номчуп чораан.
Бодум хуумда башкыга чүгле ужуражып эвес, а харын-даа ооң-биле кады ажылдап чораанымга чоргаарланыр мен. Совет үеде Александр Солженицынны Россияның арын-нүүрү деп адап турган болза, а Монгуш Борахович Кенин-Лопсанны тыва чоннуң арын-нүүрү деп адап болур деп бодаар мен.
«Улуг өгбевис бистиң кожууннуң Хөндергейге төрүттүнген кижи болгай. Чаңгыс чер чуртуувуска чоргаарланып чоруур бис. Төрээн черинге болгаш төрел чонунга ынакшылын кылган ажылдары-биле бадыткап чораан улуг өгбевиске мөгейип чоруур бис” – деп Чөөн-Хемчик кожууннуң Төлээлекчилер Хуралының даргазы Доржу Монгуш база чугаалаан.
Монгуш Борахович Кенин-Лопсан-биле сөөлгү катап байырлажыр хүнде ооң мөгейикчилери Улусчу чогаадылга бажыңынга даң бажындан эгелээш, үндүргүжеге чедир үзүк-соксаал чок кээп турган.
Тываның эртеминиң болгаш культуразының шылгараңгай ажылдакчызындан чарлыры тыва чонга улуг согуг болган.
Айдың ОНДАР.
Виталий ШАЙФУЛИННИҢ тырттырган чуруктары.