Сентябрь 26-дан 28-ке чедир Кызыл хоорайда “Тубтен Шедруб Линг” хүрээзинге чаңчылчаан медицинага тураскааткан бир дугаар делегей чергелиг конференция болуп эрткен. Аңаа Бурят, Хакас, Алтай республикалардан, Томск, Санкт-Петербург, Москва, Даг-Алтай, Шри-Ланка болгаш Кыдат, Моол күрүнелерден тускай эртемниглер кээп киришкен. Олар сарыг шажынны сайзырадып турар регионнарга шажынчы өөредиглер болгаш эмчи ламалар өөредир школаларның канчап тыптып келгенин болгаш оон-даа өске айтырыгларны сайгарып чугаалашкан.
Тываның күрүне университединиң ректору Ольга Хомушку конференцияның пленарлыг кезээн ажыдып, киржикчилерге байырын чедирген. Ол ышкаш Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунга болгаш республиканың чазак-чагыргазынга, шак мындыг эргежок чугула хемчегни эрттиреринге үлүг-хуузун кииргеннерге өөрүп четтиргенин илереткен.
“Амгы үеде Россия Федерациязының Чазаа, Президентиниң чагыргазы бистиң улуг чуртувуска сарыг шажынны деткип, шыңгыы кичээнгейни угландырып, шажынчы организациялар аразында харылзааны быжыктырып турар. Ынчангаш бистиң бо ужуражылгавыстың кол сорулгазы – аңгы-аңгы чурттарның эртем болгаш шажынчы организацияларның аразында кады ажылдажылгазын сайзырадыры” – деп, Ольга Хомушку чугаалаан.
Сарыг шажынның өөредиинге болгаш шинчилелдеринге дузалажыр фондунуң президентизиниң оралакчызы Олег Вавиловтуң чугаалап турары-биле алырга, чаңчылчаан медицина Россияның чоннарынга черле турган. Ооң ачызында кижи мага-бот болгаш сагыш-сеткил талазы-биле таарымчалыг байдалда болур. Ол кижиниң чурттап чоруур ниитилелиниң менди-чаагай чоруундан канчап-даа аңгылаттынмас.
Хемчегниң хүндүлүг аалчызы, культура фондузунуң тургузукчуларының бирээзи Ирина Шойгу Тубтен Шедруб Линг хүрээзиниң тургустунган төөгүзүн сактып чугаалаан.
“Бо хүрээ чүгле тус черниң чурттакчы чонун эвес, а Россияның аңгы-аңгы регионнарындан хөй санныг аалчыларны хаара тудар чери апаарын бодап турган бис. Ынчангаш мындыг улуг хемчээлдиг болуушкуннуң бир дугаар хемчег болуп эртип турары бо. Шупту чыглып келгеш, чаа-чаа ажыдыышкыннар-биле үлежип, берге айтырыгларны сайгарып, оларны шиитпирлээр аргаларны тывары дээрге кончуг эки чаңчыл болуп турар. Ол келир үеде уламчылаар дээрзинге бүзүреп тур мен. Эртем талазы-биле шак мындыг ажыктыг хемчегниң белеткелинге киришкен төлээлерге улуу-биле өөрүп четтирип тур мен” – деп, Ирина Шойгу чугаалаан.
Ол ышкаш Чаньчуньнуң чаңчылчаан кыдат медицина университединиң ректору дээрги Ли Чжи-яонуң байырлыг чагаазын база номчаан. Ында кыдат эртемденнер Россияда коллегалары-биле кады ажылдап, 2 чурт аразынга чаңчылчаан медицина адырынга арга-дуржулга солчулгазын чорудар күзелин илереткен. Ол ышкаш клиниктиг диагностика болгаш эмнээшкин адырында чаңчылчаан кыдат медицинаны келир салгалга дамчыдып, улаштыр сайзырадыр сорулгалыг эртем ажылдарын чорударын күзээн.
Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар бо делегей чергелиг конференция чүгле анаа эвес, а улусчу медицина болгаш шажынчы практикалар дузазы-биле чоннуң кадыкшылын кадагалап алырының дугайында кончуг чугула теманы көдүрүп турарын онзалап демдеглээн.
“Улусчу медицина Тывада шагда-ла бар. Эң-не солун чүүл — аржаан суглар, малгаш-балар-биле болгаш эм оъттар-биле эмненирин көргүстү. Республиканың эртемденнеринден эм оъттарның атлазын чаартыр талазы-биле дилег кирген. Ол ышкаш Тываның Чазаа чаңчылчаан медицина талазында ажылдап турар эртемденнерге грантыны бээр сорулганы салган. Күрүнеден чагыглар база кирер. Ынчангаш бис бөгүн улусчу болгаш анаа медицинаның сырый каттыжыышкынын эгелеп турар бис” – деп, ол чугаалаан.
Ниитизи-биле дараазында 4 шөлчүгешти организастаан: “Сарыг шажынчы медицинаның философчу болгаш культурлуг үндезиннери”, “Чаңчылчаан медицинаның амгы үеде кадык камгалалы-биле сырый каттыжыышкынының аргалары, эрге-хоойлу талазы-биле башкарылгазы”, “Россияның болгаш ооң чоогунда девискээрлерде чурттап чоруур чоннарның культуразында улусчу медицина”, “Сарыг шажынчы практикаларны эртем талазы-биле шинчилээр аргалар”. Дөрт дугаар шөлчүгешке “Тибет медицинада массаж” дугайында тибет медицина эмчизи, Даг-Алтайда “Ак-Буркан” сарыг шажынчы организацияның төлээзи Максим Жолнеркевич илеткээн.
Ол сески класска өөренип тургаш, акызының “Будда Шакьямуниниң допчу-намдары” деп номун номчаан соонда, сарыг шажынче кирген. Школаны дооскаш, Агинскиниң сарыг шажынчы академиязының сарыг шажынчы философия факультединге өөренгеш, бир чыл дургузунда Индияга практикалап турганын ол демдеглээн. Индиядан келгеш, тибет медицина факультединге өөредилгезин уламчылай берген. Тывада ол бир дугаар кээп турар.
“Силерниң каас-чараш черлериңерни эргип, тыва чемнерни чоогладывыс. Бурят чоннуң чеминге кончуг дөмей-дир” – деп, Максим Жолнеркевич чугаалаан.
Массаж дузазы-биле хөй-ле аарыгларны эмнеп болурун ол сагындырган. Чүге дээрге кижиниң шыңганнарының аразында ыжыктар, хан кучугуушкуннары, дустар чаштына берген болур. Ылаңгыя ооргада хөй-ле аарыгларны эмнептер точкалар бар. Кижилер организмге массажтың кайы хире ажыктыын билбейн турарын ол демдеглээн.
Конференцияның киржикчилери амгы үеде чаңчылчаан медицинаның болгаш шажынчы практикаларның дугайында чидиг айтырыгларны сайгарып чугаалашкаш, улаштыр кады ажылдажырын дугурушкан.
Ук хемчегни Тыва Республиканың Чазаа, Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузу, Сарыг шажынчы өөредилгениң болгаш шинчилелдерниң кады ажылдажылгазының фондузу, Тываның күрүне университеди, Тыва Республиканың Камбы-лама эргелели, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг дузалал шинчилелдер институду, Национал музей дээш оон-даа өскелер кады демнежип эрттирген.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №75 2023 чылдың октябрь 4