Каа-Хем кожууннуң Суг-Бажы суурунуң ортумак школазында 2021 чылда үн бижидер студияның ажыттынып келгени онзагай деп санаттынып турар. Ооң удуртукчузу ук школаның патриотчу кижизидилге талазы-биле ажылдап турар башкызы Арам Мочак-Караевич Монгуш.
Ол Сүт-Хөл кожууннуң Бора-Тайга школазын чедиишкинниг дооскан. Школачы үезинден-не ол ырлаарынга, хөөмей-сыгытка сундулуг болуп, бодунуң сонуургалының аайы-биле бөлгүмнерже база барып турган. Школа соонда Кызылдың уран чүүл училищезиниң чадаган талазын өөренип дооскан. Сүт-Хөл кожууннуң Алдан-Маадыр школазынга хөгжүм башкызы болуп ажылдаан. Амгы үеде Суг-Бажы школазында өөнүң ишти Чочагай Юрьевна-биле кады демнежип ажылдап турарлар. Улан-Удэниң культура академиязын база өөренип дооскан.
САЛЫМ-ЧАЯАННЫГ УРУГЛАРГА АЧЫ-БУЯН
Арам Монгуш улус холундан үн бижидер студияны бодунуң акша-хөреңгизи-биле садып алгаш, Сесерлигже оглун эге билиглерин шиңгээдип алыры-биле чоруткан. Бодунуң ээлчээнде оглу шиңгээдип алган билиглерин ачазынга дамчыдып бербишаан, адашкылар демниг ажылдап турарлар. Салым-чаяанныг уруглар бар-даа болза, оларның сайзырап үнеринге янзы-бүрү шаптараазыннар болганчок тургустунуп келир. Ыры мөөрейлеринге киржири-биле чүгле фонограмма бижип алырда безин, эвээш эвес түңнүг акша-хөреңги негеттинер. Хөй ажы-төлдүг, эвээш өнчү-хөреңгилиг өг-бүлелерде өзүп олурар, ада-иези чок арткан уруглар дээш кымнар турбас дээр. Оларның аразындан салым-чаяанныг уруглар болганчок көстүп келир. Шак ындыг салым-чаяанныг уругларга дузалажып, сайзырадыр сорулгалыг үн бижидер студияны ажыдып алганы бо. “Акша-хөреңги чедишпес болганындан салым-чаяанныг уругларның талантызы хөмдүнүп, үе эрткен тудум уттундуруп, өске орукче чоруй баары харааданчыг. Оларга дузалажып, өөредип каары улуг буян-дыр. Эрткен чылын дериг-херекселди садып алгаш-ла, бичии уругларга фонограмманы төлевир чокка бижидип берип турар бис” – деп, Арам Монгуш чугаалаан.
Ук ажылды сайзырадыры-биле чоорту элээн күштүг дериг-херексел садып алырын планнап турарлар. Суурнуң улуг-бичии-даа күзелдиг чону келирге, төлевир чокка бижидип, оларның ачызында арга-дуржулганы шиңгээдип ап, удур өөренип ап турарлар. Арга-дуржулга кире бергеш, улуг улуска төлевирлиг кылырын бодап турар.
Удавас башкылар, адалар, иелер хүнү дээш байырлалдар-ла хөй. Аңаа белек кылдыр бараалгадыры-биле тус-тузунда белеткелди план ёзугаар чорудуп турарлар. Ооң иштинде ук школада чылгычылар оолдарын мөөңнеп, Владимир Серенниң “Чылгычы мен, чавыдак” деп чаа ырызын башкылар хүнүнге белеткеп турарлар. Малчын аалга өскен уруглар хөй кезии ырлаар салым-чаяанныг болуру билдингир.
“Школа назылыг уруглар аразынга “Каа-Хемниң сылдызы” деп мөөрейни кожуун иштинде доктаамал эрттирип турар. Аңаа уруглар ырлаар, самнаар салым-чаяанын көргүзүп, сайзырап турарлар. Ооң тиилекчилери “Хамнаарак” мөөрейинге база киржир аргалыг болур. Суг-Бажы суурну ыраажылар сууру деп адап болур” – деп, Каа-Хем кожууннуң чагыргазының массалыг информация чепсектериниң талазы-биле специализи Саванды Маадыр-оол чугаалаан.
ТУСКАЙ УГЛАНЫЫШКЫННЫГ “ЧАЛЫЫ АРМЕЙЖИЛЕР” КЛУВУ
Арам Монгуш Суг-Бажы школазында патриотчу кижизидилге талазы-биле ажылдап турар болганда, ук школада «Чалыы армейжилер» клуву-биле база ажылдап турар. Суг-Бажы школазының чалыы армейжилери тускай угланыышкынныг. Олар чүгле чалыы армейжилер эвес, “Арбай-Хоор” ансамблин база тургузуп турарлар. 2012 чылда ук ансамбль тургустунган. Амгы үеде салым-чаяанныг башкы ансамбльдиң 3 дугаар салгалын өөредип турар. Ооң кежигүнү болуп, өөренир күзелдиг уруглар кайы көвей. Олар башкызы-биле 2 дугаар чыл ажылдап турарлар. Май айда “Сарадак” мөөрейинге киришкеш, 1-ги чергениң лауреады болганнар. Бо үе дургузунда оон-даа өске делегей чергелиг мөөрейлерге лауреат, дипломант болуп келген. Янзы-бүрү мөөрейлерге доктаамал киржип, тура дүшпейн чоруп олурарлар. Амгы үеде ырактан киржир делегей чергелиг база бир мөөрейже чагыгны киирипкен, түңнелин манап турарлар.
Фольклор ансамблинге кижи бүрүзүнге национал идик-хеп четчелээри база нарын айтырыг деп санаттынып турар. Ансамбльда-даа, “Чалыы армейжилер” клувунда-даа уруглар кирип турар болганда, “Чалыы армейжилерниң фольклор ансамбли” деп угланыышкынныг апарган. Ындыг-даа болза “Арбай-Хоор” ансамблиниң идик-хевин четчелээр ажылды база чорударын планнап турар. Республика чергелиг “чалыы армейжилерге” мөөрейлер, хемчеглер болурга-ла, баргаш, аян тудуп ырлажыры-биле удаа-дараа чаладып-ла турарлар. Сентябрь 30-де “чалыы армейжилерниң” чаа кежигүннерин хүлээп алыр хемчегге белеткенип турарлар.
Арам Мочак-Караевич ышкаш ажыл-ижинге сагыш-сеткилинден бердинген, уруг бүрүзүнге дузалажыр күзелдиг башкылар-даа, өске-даа мергежилдиң кижилери хөй-ле болза, сайзырал ырак эвес.
Чыжыргана СААЯ
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
