Узун назылаарының чажыды чүдел?

Бай-Тайга кожуунда узун назылыг, ажыл-ишчи, адак-бышкаа чиик, олут орбас, чыдын чытпас, хөй-ниитижи иелер хөй. Оларның бирээзинге Шөйбек Ооржаковна Күжүгет хамааржыр. Хүндүткелдиг кырган-ава Барыын-Хемчик кожууннуң Аксы-Барлык сумузунга ажылчын өг-бүлениң дөрт ажы-төлүнүң ийи дугаар уруу болуп, 1939 чылдың июнь 29-та төрүттүнген.

Чажындан тура тараа соктап, мал-маган кадарып, инек саап, өшкү, хой кыргып, алгы эттеп, чүң ээрип, энчек кылып, дааранып, ада-иезиниң, төрелдериниң эрес-кежээ, топтуг-томаанныг, чаптанчыг чараш уруу болуп өзүп келген. Ол үеде школаны чедиги класска чедир өөредир турган. Өөредилгеге сундулуг болгаш, школаны кончуг эки демдектерлиг дооскан. Башкыларының, эш-өөрүнүң хүндүткелин чаалап алгаш, үжүк-бижик билбес улуг-биче кижилерни өөредип, ол-ла школага ажылчын базымын эгелээн.

Амыдыралга база өөредилгеге чүткүлдүг болгаш, 1963 чылда Кызылдың эмчи училищезинче өөренип кирген, ону чедиишкинниг дооскаш, Аксы-Барлык суурунуң уруглар садынга эмчи сестразы болуп ажылдай берген. Бичии уругларны чаптап, өпейлеп, эмнеп, оларның ада-иелери-биле сырый харылзаалыг ажылдап чораан. Уругларның кадыы дээш янзы-бүрү ажыктыг тайылбыр ажылдарын аныяк ада-иелерге доктаамал чорудуп турганын ол сактыр.

Улаштыр 1970 чылдан эгелеп Аксы-Барлык школазынга библиотекарь болуп ажылдап эгелээн. Аңаа ажылдап тургаш, көдээде чурттап чоруур малчыннарга солун-сеткүүлдерни чедирип берип чораан. Ол үеде кандыг-даа улус солуннарга дыка ынак, четтикпейн номчуур турган. Ол-ла суурнуң школазынга улуг пионер вожатыйлап, школа интернатка кижизидикчи башкылап ажылдаан. Кончуг аныяк үезинде каш дакпыр ажылдарга ажылдап, чонну кайгаткан. Чажындан тура-ла ажыл-ишке хандыкшылдыг өскен болгаш, хары угда ийи эртемни чедип алган, эмчи сестразы биле башкы эртемниг чараш кызымаккай уругга суурнуң оолдары ынакшып турган. Аңчы, малчын бөдүүн өг-бүлениң боду ышкаш ажылгыр оглу Окпа Күжүгет-биле өг-бүле тудуп чурттааш, үш ажы-төлдүг болганнар. Уругларын кижизидип, эртем-билигге чедиргеш, өглеп-баштаан. Улуг уруу Шолбана Саая аптека шугумунга 38 чыл дургузунда провизорлап ажылдааш, хөй шаңнал-макталдарның эдилекчизи болган. Ортун оглу Орлан Күжүгет Таңды кожууннуң Бай-Хаак суурда харылзаа четкизиниң удуртукчузу болуп ажылдап чоруур. Ол ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы деп хүндүлүг аттың эдилекчизи. Хеймер уруу Долаана Окпаевна Бай-Тайга кожууннуң уругларның чогаадылга бажыңында өөредилге болгаш кижизидилге талазы-биле оралакчызы, дээди категорияның башкызы. Найыралдыг өг-бүлениң ажы-төлү ада-иези ышкаш эртем-билиглиг, эчис-соруктуг, шаңнал-макталдыг, ажылдап-чурттап чорууру өөрүнчүг.

Шөйбек Ооржаковна биле Окпа Борапайович бот-боттарын хүндүлежир, баштак чаңныг, үнген-кирген чонунга аъштыг-чемниг, суурга болгаш кожуунга чарлаттынган аңгы-аңгы мөөрейлерге доктаамал киржип турганнар. «Эп-найыралдыг өг-бүле» деп мөөрейге тиилээш, Аксы-Барлык сумузунуң төлептиг өг-бүлези болганнар. 1996 чылдан эгелеп Бай-Тайга кожуунга уругларын деткип келгеш, кожууннуң хөй-ниити ажылынга идепкейлиг киржип, Тээлиниң Н. Өлзей-оол аттыг культура одаанга болган бүгү-ле хемчеглерге киржип, ырак-чооктан келген солун концерттерден чыда калбас чаңчылдыг. Тээлиниң төпчүткен ном саңының доктаамал номчукчулары. Амыдыралга чүү турбас дээрил, оңгул-чиңгил оруктарлыг, ажыг-шүжүглүг дээш … Ажы-төлүнүң ынак адазы, эжиниң быжыг чөленгиижи, төрелдериниң чоргааралы, өг-бүлезиниң чемгерикчизи "кызыл-дустай" бээрге, бергелерге торулбайн, ажы-төлүн, уйнуктарын ам-даа өстүржүп чоруур үлегерлиг кырган-авадан суурнуң аныяктарының үлегер ап чорууру чажыт эвес. Шөйбек Ооржаковна амгы үеде 83 харлыг. Ол хирезинде уйнуктарын карактажып, анаа черле олурбас. Чайлыг үезинде кожууннуң библиотеказынга барып, номнарны чагыдып, бижиттирип номчуур чаңчылын ам-даа салбаан. Хүндүткелдиг кырган-аваны чамдык кижилер сезен ажыг харлыг деп каразывас-даа.

«Узун назынның чажыды чүдел?» – деп, Шөйбек Ооржаковнадан айтырарга, «Кол-ла чүүл кажан-даа эки бодалдарлыг, улуг-биче кижилерге чүгле эки сеткил күзеп чорууру. Анаа олурбайн шимченип ажылдаары, иштики делегейи арыг, байлак болуру» – деп, ол харыылады. Ол 16 уйнуктуң кырган-авазы. «Шынның» доктаамал номчукчузу.

/ Шеңне КУЖААН.
Тээли суур.