Владислав Ховалыг: "Чаңгыс чер чурттугларывыска дузалаар бис"

Бо чылдың ноябрь 26-ның хүнүнде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның республиканың чурттакчы чону-биле дорт эфирге харылзаазының үезинде Россияның Украинада чорудуп турары тускай шериг операциязының киржикчилери, бистиң республикадан шериг албан-хүлээлгелиглерге болгаш оларның өг-бүлелеринге моральдыг деткимче, материалдыг дуза дугайында чугаа база болган.
Тускай дайынчы операцияже келдирткеннерге федералдыг төптен деткимчеден аңгыда, Тываның эрге-чагыргазы болгаш чурттакчы чону боттары дузалаарының курлавырларын дилеп тып турарлар. Республикада социал-экономиктиг байдал чеже-даа берге болза, дайынчы хөделиишкиннерже келдирткен бистиң чаңгыс чер чурттугларывыска шыдаар шаа-биле дузалаар апаар бис деп Тываның удуртукчузу демдеглээн.
Тускай дайынчы операцияның киржикчи бүрүзүнге 100 муң рубль акша төлевирин чаңгыс удаа бээри барык доозулганын, мобилизастаттынган хамаатының ажы-төлүнүң бирээзинге-ле 5 муң рубль төлевир база көрдүнгенин ол чугаалаан. Украинада дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилериниң черде бажыңнарлыг өг-бүлелеринге кышкы үеде одаар хөмүр-дашты дүжүрүп берип турар, а чаагайжыды туттунган бажыңнарда өг-бүле бүрүзү чуртталга-коммунал ачы-дузазын төлээринге 10 муң рубль акшаны чаңгыс удаа алыр. Тускай дайынчы операцияже келдирткеннерниң школа назыны четпээн ажы-төлүн уруглар садтарынче киирип турар. Ноябрь айның төнчүзүнге чедир 59 чашты уруглар садтары хүлээп алган, чоокку үеде 30 уругну киирер.
Республиканың социал-демографтыг байдалы нарын, чурттакчы чонунуң амыдырал-чуртталгазы, ёзу-чаңчылдары бир янзы болгаш, тускай дайынчы операцияже келдирткен чаңгыс чер чурттугларынга чоннуң дузазының хевирлери аңгы-аңгы болганын Владислав Ховалыг чугаалааш, ында кол-ла чүве – дуза сагыш-сеткилдиң ханызындан дээрзин онзалап демдеглээн.
Ол, шынап-ла, ындыг! Амыдырал-чуртталганың бергезинге таварышкан кижилерге мал-маган, аъш-чем-биле дузалаары тыва улустуң шаг-төөгүден чаңчылы. Украинада дайынчы хөделиишкиннерже келдирткеннерниң өг-бүлелеринге хойларны бээрге, ол чаңчылды билбес кижилер социал четкилерге кочу-шоотту-даа үндүрүп турганнар. Тываның Баштыңының “Мобилизация-биле келдирткеннер, оларның өг-бүлелери камгалалда, чоннуң кичээнгейи чокка артпас деп билири – кол чүүл” деп чугаалааны харыы болган.
Шериг албан-хүлээлгезин күүседиринче келдирткеннерниң өг-бүлелеринге Дузаның чаңгыс аай штавын тургузарын Владислав Ховалыг саналдаан. Ол саналды республиканың чурттакчы чону, хөй-ниити организациялар болгаш политиктиг партияларның регионда салбырлары деткээн. Ындыг штабты тургусканы Украинада дайынчы хөделиишкиннерге киржип турар дайынчыларның өг-бүлелеринге дузаны улам организастыг, чаңгыс аай уг-шиглиг болдурган. Ооң-биле кады дузаның хемчээли улгаткан, шынары экижээн. Дайынчы бүрүзүнүң, ооң өг-бүлезиниң, материалдыг байдалының дугайында медээлер улам тодаргай, оларга дузалаары шалыпкын апарган.
Шериг албан-хүлээлгезин күүседиринче келдирткеннерниң өг-бүлезинге дуза чаңгыс хой, чаңгыс шоодай картофель-даа болза, Дузаның чаңгыс аай штавынче киргеш, ол улуг хемчээлдиг дуза кылдыр көвүдеп турар. Сайгарлыкчылар хөйү-биле дузалап турар апарган. Чижээлээрге, Кызыл кожууннуң Кур-Чер сумузунда Алексей Моңгуш биле Шеңне Наматайның “Өг-бүле фермазы” ажыл-агыйы Украинада тускай дайынчы операцияның киржикчилериниң өг-бүлелеринге үлээри-биле 1,5 тонна картофельди Тожуже, 1 тоннаны Эрзинче, ниитизи-биле 2,5 тонна ажыг картофельди чүдүрүп чоруткан.
Украинада дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилериниң өг-бүлелеринге республиканың чурттакчы чонунуң, сайгарлыкчыларның, хөй-ниити организацияларның дузазын Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ноябрь 26-ның хүнүнде чурттакчы чон-биле дорт эфирге харылзаазының үезинде бедии-биле үнелээн.
Шаңгыр-оол МОҢГУШ.