Тываның булуң бүрүзүнде ыдыктыг, онзагай черлер хөй. Сөөлгү үеде Тываның чурттакчылары ыдыктыг черлерге барып чүдүп-тейлеп, оран-таңдызындан диленип, агаарлап, дыштанып турар апарганын интернеттен көрүп турар бис. Чылып эгелээрге-ле өг-бүлевис-биле бир-ле ыдыктыг черже үнүүшкүннү кылыр чаңчылдыг бис. Бистиң Каа-Хем кожуунда ыдыктыг черлер хөй, шуптузунга чедип каапкан бис. Сөөлгү каш чылда республиканың өске булуңнарынче чоруп эгеледивис.
Эрткен чылын барыын кожууннуң бир ыдыктыг чери — Кижи көжээге бардывыс. Ол черниң девискээрин долгандыр херимнээш, кадактар азар черни аңгылап, дыштанып олурар сандай, столдарны кылып кааны онзагай чорду, келген чонга таарымчалыг байдалды тургускан-дыр. Кижи көжээге күзелдерин сымыраныр дээр-ле болгай, ынчангаш шупту көжээге тейлеп, сымыранып дилендивис-даа.
Бо чылын май байырлалдарының дыштаныр хүннеринде Эрзин кожуунда Кежегелиг деп ыдыктыг, онзагай черни сонуургап четтивис. Эрзин суурдан дыка ырак эвес, оруу каалама болгаш, саат чокка чеде бердивис. Дыка онзагай, даш хаялар ортузунда чер болду. Хаяларның ортузунда ажык черге кадактарывыс азып, чүдүп-тейлеп алдывыс. Ырак черден келген улус, бичии ыракка одаглангаш, аъштанып-чемненип алгаш, богувусту аштааш, машинавыска ап алгаш, дедир үнүптүвүс.
Дыштаныр хүннер болгаш ындыг бе, ол хүн Кежегелигге келген чон хөй болду, бир-ле бичии Наадым-на. Кижилер сөөлгү үеде дыка сагылгалыг апарган-дыр. Ындыг бе дээрге хол бөмбүү ойнаан, хая-даштар кырлап маңнашкан, шашлык быжырган, каткы-хөг, шимээн-дааштыы-даа кедергей болду. Ыдыктыг черлерге баргаш, ынчап болур чүве бе? Кижи улуг дааш-шимээн үндүрбезин бодаар болгай. Шак-ла мындыг байдалдыг турар болза, бо онзагай черивис база-ла бок-күзүрүм чыылган чер апаары ыракта эвес. Ооң ыдыктыг күжү-даа чидер. Шак-ла ындыг черлер көвей, мээң билирим Үттүг-Хаяны база-ла ынчаар чударадып каапты.
Ынчангаш чонумдан дилээрим, ойнап-хөглээр, дыштаныр черлер кайда-даа бар ышкажыл, а ыдыктыг черлерге баргаш, чүгле чүдүп-тейлеп алгаш чоруптары күзенчиг-дир.
Ольга ХОВАЛЫГ.
Каа-Хем кожуун, Сарыг-Сеп суур.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5
