Ынакшыл дугайында хөй ырылар бижиттинген. Оларның чамдыызы чоокта чаа бижиттинген, ону кижилер ырлажып-даа турган болза, үр-даа болбаанда, сураа чок кылдыр уттундурган. Үе-дүпте-даа бижиттинген болза, үени тоовас, амгы хүннерде база дыңналып чоруур ырылар бар.
Ынакшылга эргеленген
Ыры херек, чадаганның хөөнү херек
Ынакшылга ачылыг шын,
Ындын бодаан ханы сеткил, чүрек херек.
Мындыг чараш сөстерлиг “Ынакшылды камнаар болза” деп ыры амгы үеде концерттерге чаңгыланып, телефоннардан дыңналып турар. Бир эвес бо ырының сөзүнүң автору Алексей Хуурактың кырыыр хар-назыны, ырылары ышкаш, үени тооваан болза, 2024 чылдың январь 1-де 100 харлаанын автор демдеглеп эрттирер ийик. Ырының аялгазын Тываның салым-чаяанныг композитору Мерген-Херел Моңгуш бижээн.
Алексей Агбаанович Хуурак төөгүге хамыктың мурнунда талантылыг цирк артизи болуп артып калган. Чүге дээрге Владимир Оскал-оолдуӊ бүгү делегейге ат-сураглыг тыва цирк бөлүүнге ажылдап, эрес-кашпагай, чараш ойнаары-биле көрүкчүлерни магададыр кайгадып, эӊ-не шыырак дээн совет жонглёрларның санынче кирген. Тыва филармонияга цирк артизинге ажылдап, кожууннарга цирк бөлүктерин удуртуп, республикага цирк уран чүүлүн хөжүдеринге бодунуң хууда улуг үлүг-хуузун киирген.
Цирк артизи салым-чаяанындан аңгыда, чечен чогаалга база чогаадыкчы талантылыг болган. Владимир Оскал-оол цирк бөлүүнге ажылдап, делегейни кезип чорааш, бодунуң бодал-сагыжын шүлүктеринге илередип чораан. «Ыржыгаш» (1963 чыл) болгаш «Чадаганның аяны» (1967 чыл) ийи шүлүк чыындызын үндүрген. Оон аңгыда, шүлүглелдер болгаш чечен чугааларны бижээн.
Алексей Хуурактың 100 харынга, ооң чогаалдарының “Ынакшылды камнаар болза” номунуң чырыкче үнгенинге тураскааткан байырлал Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейинге декабрь 11-де болуп эрткен. Байырлалды Алексей Агбаановичиниң уруу Татьяна Ондар база музейниң ажылдакчылары организастаан. Цирк артизи болгаш чогаалчының төрелдери, чогаалчылар, культура ажылдакчылары, артистер, Алексей Хуурактың уран талантызының мөгейикчилери байырлалга чыылганнар.
Тываның улустуң хөөмейжизи, ыраажы Андрей Моңгуш авазындан өөренип алганы, Алексей Хуурактың сөзүнге Бригад Дүпчүрнүң бижээни “Балгазынның хадылары” деп ырыны боду баянга үдеп ырлааны, Тываның хөгжүм-шии театрының артистери чогаалчының чечен чугаазынга белеткеп алганы көргүзүгнү чыылганнарга бараалгатканы дээш өске-даа күүселделер цирк уран чүүлү болгаш чогаал байырлалын улам ханы утка-шынар киирип, каастаан.
Чогаалчының дөргүл-төрелдеринге, чаңгыс чер чурттугларынга, ооң салым-чолунга хамаарылгалыг кижилерге Алексей Хуурактың “Ынакшылды камнаар херек” деп номун тураскаалга тудускан.
Ш. МОҢГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №96 2024 чылдың декабрь 14
