| Проза |
Кызыл-Эник КУДАЖЫ, Тываның улустуң чогаалчызы.
"К-700" ОПЕРАЦИЯ
“Сарыым сени, эжим сени
Сактып деңнээр чүвем-не чок.
Саян сынның чечээ-даа бол,
Салгын-хатка саргарып каар".
"Өткен соонда өлең сиген
Өңүн черле салыр эвес.
Өлген соонда кижи төлү
Өөн черле эргиир эвес".
"Халак-халак, халак-халак,
Каргыш оруу апардывыс.
Хачылаар-ла, бижектээр-ле,
Канчап барган улус боор бис?".
Улустуң ырылары.
Илбек орнунга чыдып алгаш, орта удуп чадап каан. Аңдарлып-дүңдерлип шаг болган. Элдеп-эзин бодалдар ооң бажының иштинче, соокта чылыг кажааже дывыржаан кодан хой дег, сыңмарлажып кирип-ле турган: “К-700" операция", "К-700" операция"... Ол чаңгыс сөс ооң кулаанга акша санаан такси санакчызы дег шаккыладыр соп-ла чыткан. Ынчалза-даа уйгу бодунуун апкан.
...Игорь Иргековичиниң холунда шагы медээлей берген. Тура халып келирге, мугур дөрт шак болган. Кадайы шагда-ла аъш-чемин белеткеп алган орган. Илбек тырың кылдыр чемненип алгаш, удуп чыткан уругларының баштарын чыттагылааш, кадайының хүрең чаагынга эриннерин дегзип каан.
– Ажырбас, авазы, бүгү чүве эки болур.
– Ындыг-ла болзунам.
Даштыгаа Илбек үне халып келирге, “Волга" манап турган. Соңгу олутта чаңгыс шагдаа олурган.
Кайгай бергеш, Илбек:
– Кайы, ол-ла силер бе? – деп айтырган.
– Шугумче “газик" дүне-ле үнүпкен. Улуг прокурор биле сайыт ынчаар шиитпирлээннер-дир. Ол оперативтиг бөлүк тракторну эрткеш, ооң мурнунга чоруп турар ужурлуг. Рациязы бар, үргүлчү харылзажып чоруур бис.
– Хап олур – деп, Илбек чугаалаан.
Эртенги Кызыл ам-даа тургалакта, 5.00 шакта, кандыг-даа тускай им-демдек чок "хамааты" "Волга" хоорайдан үнүпкен. "Бызаазын эмзирген мыйгактыг" артты ажып, кезек ээр-дагыр черлерни эртип алган соонда, машина аттыга-ла берген. Ынчанмас арга чок, чүнүң-даа мурнунда "билдинмес херээженниң" радио зоназынче кирип алыр херек. Ооң соонда чогуур дистанцияны тудуп, таарыштыр чоруп болур.
Илбек биле артында шагдаа рацияларын айыттынган чалгыгга салып алгаш чорааннар. Канчап билир, бир "кулак” эки, ийи “кулак" оон артык. Ус хем унунга чедир эфир ыыттаваан.
Хая көрүнгеш, Илбек кайгап чугаалаан:
– Эфир дээрге кефир-биле дөмей чүве-дир аа, ыыттавас, оларның орнунга чефир болза, шуугап үнүп кээр турган боор ийин оң, эштер.
Соонда удумзурап чораан шагдаа ол чугаадан сергей хона берген:
– Маршрудун өскертипкен чадавас ирги, Игорь Иргекович?
– Чок, борта ынчанмас ужурлуглар, Саянны ашкан соонда өске херек – деп, Илбек бүзүрелдиг чугаалаан. – Ында оруктар ээремчигей дузаа-ла ийик чоп, "дөртен Енисей” ында деп бил.
"Волга" Ус унун өрү чоктапкаш, "Сахарная голова" дужунга бар чорда, рациялар шыжыгайны берген.
– Аха, зонада кирип келген-дир бис – деп, Илбек арны чырып чугаалаан. – Ам кичээнгейлиг. Эфир-даа, кефир-даа, чефир-даа эрттирип болбас.
Удатпаанда рациядан эзеңгизи дыңзыг эр, херээжен үннер дыңналып эгелээн. Хөөрежир-даа, каттыржыр-даа. "Билдинмес" херээжен кижиниң үнүн Илбек дораан танаан. Ынчанмайн канчаар, ам ооң-биле үш дугаар таваржы бергенде. Ол-даа канчаар, рацияда хөжүлээш чоон үннү база танып каан, прокуратура ажылдакчызының профессионал билдизи эндевээн: “Озалдаан-дыр силер, поезд чоруй барган". "Чок, озалдаваан мен, дээрги директор оралакчызы" деп, Илбек иштинде хедер боданган.
– Олар-дыр! – деп, Илбек өөрүнге дыңнаткан.
Ол аразында эфирде херээжен үн каттырган: "Беш шакта үнер тургаш, дөрт шакта үнүптүвүс. Силер оттурбаан болзуңарза, эрттир удуур частым, шеф. Машинаңар дугаарын база солуп алган. Дүүн 696 турган болгай, аай-дедир баштандыр хойгажып алган хаваннар дег, ийи кыдыында кыс хаваннар, ортузунда аскыры". Эр үн хөжүлээн: "Эки-ле чугааладыңар, агай. Мен болза, ийи талазында ийи кадынын чыттыргаш, боду дедир баштангаш, оларның буттарын куспактап алган хаанга дөмейлээр ийик мен". Кыс үн кем чок чаза-ла каттырган: "Амгы дугаарывысты чүү чүвелерге дөмейлээр силер, шеф?" – "Мен ону шыдавас мен, кыс кижиниң угааны-ла шыдаар боор". – “Мен болза удур-дедир эвес, чаңгыс аай өрү баштандыр шашкылап каан ортаакы вектерде рыцарьлар чепсектеринге дөмейлээр-дир мен". – "Чижээлээрге?" – "Баштай ийи копье, ооң соонда узун сыптыг секира, балды аан, ха-ха!” – "Угаанныг-ла-дыр силер. Ол дээш бир дугураанны артыкка сунуп ор мен". – “Чок, чок, шеф. Харын уттурганыңар дээш, штрафка бодуңар аптар ужурлуг силер".
Ынчан Илбек өөрүнден айтырган:
– Сүрген машинавыстың дугаарын ам каш деп бодаар силер?
Артында шагдаа биле чолаачы боданы бергеннер:
– Адыр-адыр, ийи копье, бир секира...
Илбек харыы манаваан:
– X 117.
– Шынап-ла бе?
– “Ха-ха" деп каткыны дыңнадыңар, ынчангаш X, ийи копье – 11, балды – 7.
Ол-ла дораан рация-биле трактор мурнунда машинада оперативтиг бөлүкче сүрдүрген “Волганың" дугаарын адап бергеннер.
Бичии болуп чоруй херээжен үн катап чугааланып эге- лээн: – "Тракторну чугаа чок эрте бээр бис. Ону Абаканга үр манаар апаар-дыр бис аа, шеф?" Эр үн харыылаан: "Абаканга эвес, эргимим". – "Ам каяа?" – “Абазага. Оон Ак-Довурактап чанар бис". Кыс үн хөглүг чугааланган: “Делегейни дескиндир аян-чорук! Эки-дир, шеф, солун-дур. Меңээ ону чүге дыңнатпаан силер?" – “Ону босс билир, ооң хөңнү-дүр".
Илбек "босс" деп сөстү иштинде катап-катап химиренгеш, өөрүнге чугаалаан:
– Амыр-дырлар. Бистер оларны Саян ажырбайн алыр бис.
Оон эфирге херээжен үн дыңналган: “Шеф, бо көвүрүг чанынга доктааптыңар. Силер секпереп, эзеңги-даа дыңзыдып алгай силер. Ол аразында мен, мен... Көвүрүг адаанче... Чиигеп алыр аан, шеф. Ха-ха!"
– "Ындыг-дыр, доктаар-дыр".
Оон ыңай хөжүлээш эр үн кедергей шыңгыы уламчылаан:
– Зажигалкаңар кайыңарам, агай. Силер чүге-ле үргүлчү таакпылаар, ооңар-биле ойнаар, үзүк-соксаал чок чугааланыр апардыңар?" – "Эзеңгим баа хөлүн эрттир дыңзып чор, шеф, ынчангаш дашкаар үнүксээш. А зажигалка дээрге силерде база бар-ла болгай". – "Мээңииниң кывар-чаар материалы төнген-дир". – “Ам чаа бар болчук".
– “Тɵнген-дир, дээрги агай. Зажигалкаң бээр эккел дидир мен!"
– Ам ат болду! – деп, Илбек өөрүнге дүвүреп чугаалаан.
– Харылзаавыс үстүрү ол-дур. Газ-газ! Тулдур-тулдур! Ам-даа бар-ла шааң-биле дүрген базып олур! Шыдаар-ла болгай сен!
Шагдааларның “Волгазы" сыыңайны берген.
Бир эр үн рациядан чер дүвүнде дег дыңналган: “Сөөлгү ийи дугуй өжүк-түр".
– "Канчап ындыг боор чүвел?" – деп, баштайгы көргүрээш үн ыыттаан. – "Машинаның соо-биле демги кызыжак эрти". – "Ынчаарга ооң үүлгедип каапканы ол-дур". – "Кончуг эшпи кайда барды?" – “Көвүрүг адаанче халаан чүве, ында шааладып олур ыйнаан".
– "Херээжокту кыйгыр!" – “Чок-тур, чок-тур! Аа, дуу ол көзүлдү, көвүрүг адаанда...".
Шагдаа машиназының соонда эр барык-ла алгырган:
– Боо даажы, боо даажы! Бир, ийи, үш...
Илбек база алгырган:
– Дүрген, дүрген!
Эфирде хөжүлээш үн майттанган: "Бо зажигалкада бичии датчик эптеп каан чүве-дир. Билдингир-дир, бистиң маршрудувусту дамчыдып берип чораан эшпи-дир. Дүрген олуруңар! Иштики насозун кожувут! Албыстыг херээжок улуг уйгузун ынаар удуур ыйнаан". – “Зажигалканы, чок-чок, датчикти чажырар!" – “Чок, ону чажырган херээ чок, узуткааш, чидир октаптар мен" – деп, база-ла көргүрээш үн хөжүлээн соонда, асфальтыга-ла боор, тепсээн бут даажы чык дээн, оон эфир шимээн чок барган.
– Ол-дур – деп, Илбек үнү чидиг чугаалаан. – Ам харылзаа чок бис. Тулдур бас!
Шагдаа машиназы бир бедик көвүрүг чанынга тура дүшкен. Үжелээ дүже халышканнар.
– Борта доктааганнар болбайн аан – деп, чолаачы шагдаа чугааланган. – Билир мен, моон ыңай көвүрүг чок. Ам чүгле Саян сиртинде кɵшке камгалалы бар.
– Эки көрүңер! – деп, Илбек дужааган.
Үш кижи көвүрүгнү долгандыр маңнажып, ол-бо харанып, далаш-биле халчып-ла турганнар.
Ынчан марттың эгези турган. Иштик черлерде каъттар мээзи карандылап, даштар бажы ашты бергилээн, ынчалза-даа арга чарыктарда хар канчанмаан-даа. Ынчап кээрге, Саян кырының хөртүү бичии-даа шимчеш дивээн. Кыш олчаан. Саян тайгазының харының кылыны кандыг ийик, чон билир-ле болгай. Бир метр ажыг болур, чадаг кижи ынаар чеңгиир арга чок.
Машина соонга чораан шагдаа алгыра берген:
– Доо, көвүрүг адаанда кижи чыдыр!
Үжелээ ылавылап көр- ген – шынап-ла, кижи. Кылын харже хөмдүне берген болгаш, орта көзүлбес. Ынаар бат деп, чолаачы шагдааже Илбек имнээн. Оозу ол дораан-на кадыр алды куду баткан эриг ийче шурай берген. Ийи кижи көвүрүг кырында четтикпейн манаан турганнар. Чолаачы ужа-тура чуңгулап, халып чорааш, чыткан кижиге чеде берген. Барып тыртарга, ол боду-ла ковайып орган: дөтпегер чолдак тоннуг, селбер бөрттүг, тар чүвүрлүг, кидис идиктиг херээжен кижи болган. Чолаачы оң холунга пистоледин тудуп алгаш, солагайлап ол кижиге дузалажып, көвүрүгже калгыдып үнүпкен. Херээжен кижи аскап, арай деп шимчеп чораан. Ынчалза-даа көвүрүг кырынга мүн-не үнүп келгеннер. Көвүрүг кырында шагдаа автомадын херээжен кижиже арнып алган турган. Ону сөлеп үндүрүп келген шагдаа – пистоледин.
Илбек оң холунуң адыжын бөргүнге ёзулаан хевирлиг туткаш, ол херээженден чымчак үн-биле айтырган:
– Эш капитан, буруулуг болдувус, шаавыс-ла ол болду. Балыглаптылар бе?
Аныяк херээжен, херээжен-даа эвес, аныяк кыс. Ол арай аскавышаан, холун чаңгаан:
– Хей чүве, ажырбас...
Ийи шагдаа кайгай берген. Бирээзи "макаровун" карманынче дегийт-ле супкан, өскези “калашниковунуң” аксын бадырыпкан.
Дөтпегер тоннуг херээжен далаштыг ыыттаан:
– Операцияны уламчылаңар!
Дораан-на машина иштинче кире халышканнар – сүрдүрген "Волга" ырай бээр. Сүрген "Волга" сыр кара маң-биле халып орда, трактор ындында "газикче" рация-биле дамчыдыпканнар: "К-700"-тү амдыызында кааптар (адаа аар чүве, ол кай-даа барбас), ооң адаанга келгеш, сүрдүрген машинаның оруун дуй туруптар”.
Сүрген “Волга" куштадып-ла орган, сүрдүрген “Волга" бир ээтпекке көзүлген.
– Саянның дөжүнге кырган "кадайның" чилчии үстүп чоруур-дур – деп, Илбек сеткили ханып чугаалаан.
Чылыг машина иштинге изиг кофеден капитан кыстың буттары чылыгып, дурт-сыны хөндүрлүп, чугаазы үнүп чораан:
– Чаңгыс-ла мону кичээвээн-дир мен, угаанымга кир- бээн – дугуйларын чоруп ора-ла, үрдүрүп ап чоруур иштики насостуг, кажар азаларны.
Ийи "Волганың" аразы кызырлып орган. Боо тавы апарган.
– Дугуйларынче бериптейн бе? – деп "калашниковтуг" шагдаа кезенип келген.
– Далашпа – деп, Илбек хораан. – Ам удавас боттары-ла хептели бээрлер.
Кадыр ийде дөште орукка сүрдүрген “Волгага" чоокшулап келгеннер. Ол өйде мурнунда шагдааларның “газиги" кудургай куду ээр черден, сугда чемнээн балык дег, бо ушта халып келген. Ол хеп-хенертен ээй соккаш, орукту доора серте-даа чок тура дүшкен.
Ындыг сөңнү манаваан боор, сүрдүрген "Волга" ону хөме таварыыр часкаш, ишкээр талазы-биле былдап эртип чыда, чолаачызының эки башкарып шыдаваанындан орук ийинде кюветче кедирли берген. Харлыг дүвүден кезек када чүү-даа көзүлбээн. База-ла Саянның кылын хөртүү эвес болза, ол хем дүвүнге, бети дээрге, дөрт дугую дээр шаар чыдар ийик. Ол оң талакы быктында өеэди берген, солагай талакы ийи дугую агаарда астына берген.
Шагдаалар хар-дүвү арлы бергенде көөрге, ам кырында барган эжиктерден азы соңгу шилди буза шапкаш үнгеннер боор, кудургайны куду ийи кижи курлак чыгыы кылын харны ужа-тура чара чүткүп бар чорааннар. Бүгү чүве бедик орукта улуска, телевизор экранында ышкаш, көстүп турган.
Бир шагдаа лейтенант ыыткыр рупор-биле дескеннерге сагындырган:
– Дескен ажыыңар чок!
Олар тура дүшпээннер, шыдаар шаа-биле бар-ла чытканнар. Херек ынчап баарга, Илбектиң дужаалы-биле "калашниковтуг" шагдаа дескеннерниң бажын доза автомады-биле тарбыдадыпкан. Кара-кара шивилерниң адаккы будуктары сынып чаштагылай бергилээн.
Аңаа харыы кылдыр дескеннерниң бирээзи чолдак автомат ушта соп келген. Оларга шимчевес кара болуп туруп бээр эвес, аңаа харыы кылдыр бир шагдаа снайпер винтовкада барган. Адаанда кижи шыгаап четтикпейн чыдырда-ла, ооң боозу чык-ла дээн, чолдак автомат хар кырынче чаштай берген.
Ам база үстүнден сагындырганнар:
– Удурланган херээңер чок! Бооларыңар октарын уштуңар! Дүжүп бериңер! Бээр үнгүлеңер!
Улай-улай болган чазыг чок дааштаашкыннардан минни бергеннер ышкаш, дескен ийи кижи холдарын көдүрүп алгаш, дөштү өрү шагжок калгып үнүп келген.
Келген ояар, адыг-мажаалай дег метпегер, көргүрээн хөжүлээш үннүг кижи чарбыттынып эгелээн:
– Актыг кижилерни сүрүп, бисче боолап турганыңар дээш, кеземче херээнге онаажыр силер.
Илбек оожум харыылаан:
– Дириг кижиже ок-боо арнып турган дээш, харын боттарыңар хоойлу-дүрүм мурнунга харыы тудар апаар силер.
– А бистер кымга кыжанган бис?
– Меңээ – дээш, машина артындан капитан кыс үнүп келген.
Хөжүлээш кижи кайгай берген:
– Кайы, силер мында силер бе, агай?
– Ийе, бис база мында бис, "шеф". Милицияның капитаны Шивитпаа дээр.
– Силер чиде бээриңерге, медээ кылдыр агаарже боолап турган бис – деп, көргүрээш кижи уламчылаан. – Бир эвес силерже боолаан болзувусса, мында чүге дириг тур силер ынчаш? Силерниң машинага келбейн барганыңарны бис харыылавас бис. Актыг бис.
– Актыг, актыг эвезиңерни ам көргүзүп бээр бис, директорнуң дээрги оралакчызы. Азы силерни босстуң дээрги оралакчызы дээр чүве бе? Чок, мен озалдаваан мен, поезд ам-даа Саян ашпаан, удавас доктаадыптар бис – дээш, Илбек шагдааларже айыткан. – Тудар!
Ийи кижиниң билектеринге шагдаалар саактар кедиргилепкеннер.
Ол душта частыышкын диң-не дээн. Элээн ыракта орук ийинде өеэди берген чыткан “Волга" агаарже чаштай берген. Чаяан бооп, кым-даа качыгдаваан.
Илбек өөрүнче көргеш, чугаалаан:
– Чоорту частыр мина салып каан аа? Биске адрестээннери ол-дур.
– Чугаа чок – деп, өөрү чөпшээрешкеннер.
– Ындыг бе? – дээш, Илбек көргүрээш кижиже база көрген
Директорнуң оралакчызы серт-даа дивээн:
– Мина бе азы шулбус бе, байысаакчылар болган херээңер чүл, боттарыңар барып истептиңер. Ындыг чүве дээнде амырай-ла бээр болгай силер.
– Далашпаңар, дээргилер. Кым кымыл дээрзин удавас көргүзүп бээр болган-дыр бис – дээш, Илбек караа-биле имней каапкан.
Шагдаалар туттурганнарны тускай дериттинген "газиктиң" соонда эжиинче киир иткилепкеннер. Ооң эжиинге боо-чепсектиг ийи шагдаа дуй олурупкан.
Машиналар ам Саян дөжүн өрү тутсупканнар. Удатпаанда чеде халыда бергеннер – "К-700" улуг дугуйларын калбаңнадып алган бо шөшпүртүп бар чыткан. Ийи машина тракторнуң соо, мурнунга тургулапкан.
Илбек баштаан шагдаалар ам тракторист-биле ойнап турбааннар. Ол дораан оң талакы соңгу дугуюн адырарын, ооң камеразын уштурун дорт негээннер. Тракторист кайгай-ла берген: "Чүге? Чылдагааны чүл? Чүге ыяап-ла оң талакы дугуюн? Ону уштур болза, аар трактор ийни куду чуглу берип болур. Бир эвес ындыг чугула херек апарган чүве болза, оода дош чарыкта солагай дугуйну ужулза? Ону адырар, эптээр, катап үрдүрер, көдүртүр дүлгүүрлер, монтиркалар, домкрат, компрессор туржук, насос безин чок. Ону чаңгыс кижи кылыры берге...".
Айтырыглар, чылдагааннар хөй болган. Ол бүгү чөптүг хире. Трактористиң кайгап турары ооң арын-шырайындан, аксы-сөзүнден илдең ышкаш. Ынчалза-даа херектиң чугулазы ону барымдаалаар арга чок. Шагдаалар база дузалажыр бис деп аазааннар. Тракторист, шынап-ла, көзүлдүр ак сеткилдии-биле ажылдап кирипкен. Ол бодунуң херээниң ёзулуг мастери болган. Баштай херектиң ужурун орта билбейн ынчаар мулдурлап, бар-чок деп ойзуп-кыйзып турган болган. Херек кырында кандыг-даа херексели бүрүн, дугуйну чааскаан-на адырыпкан.
– Чүгле ажы-төлүм ишти-хырнын бодааш, рычаг артынга олурупкан кижи мен – деп, акшый берген тракторист чугааланып-ла турган. – Мынчаар шагдаа ажылдакчыларынга мынча ботка аксы-сөзүм-даа айтыртып чорбаан ашак мен. Кандыг херек үүлгедип алганым ол? Чүү деп кончуг хай боор, оларның көгүүзүнүнге чүге кире бергеним ол? Саян ажыр трактор сывыртап бер дээн, ол-ла-дыр. Кандыг тракторун, чүү тракторун мен канчап билир мен? Мээң кара ажылым ол-ла чүве, рычаг тыртар, өскүс кɵпеек бодаар.
– Силер дыка сагыш човаваңар – деп, Илбек ону оожургаткан. – Прокуратурага бодуңар чедип кээр силер.
Дугуй уштуна бээрге, шагдаалар ону шалывы-биле чара кезер дишкеннер. Дɵтпегер тоннуг капитан кыс шуут удурланган, бижек бизи дээптер дээш ынатпаан. Ам демир дээрбек ɵзектен база адырар ужур таварышкан. Шагдааларга эмеглештирип алгаш, тракторист аңаа база саадаваан. Демир ɵзек биле резина дугуй ийи башка баарга, өжүк камераны камныг уштуп эгелээннер.
– Оожум, оожум – деп, капитан уруг чаннып-тейлеп-ле турган. – Аяар, аяар...
Камераны элээн уштуп орларда, ооң артындан... кызыл-даван кижи буттары көстүп келген.
– Ой-ой, бурган өршээ, кижилерниң чүнү кылып турар апарганы ол – деп, кырган тракторист эр кижи хирезинде карааның чажын чодупкаш, дегийт-ле трактор артынче чашты берген, ол ындыг коргунчуг дүш безин кажан-даа кɵрүп чорбаан.
Илбек боду баштап алгаш, ында суп каан чораан мɵчү-сɵɵктү хɵлчок камныг уштуп эккелгеннер.
Капитан уруг ыглапкаш, өлүг кижиниң кырынче шурай бергеш, ооң хевир-дүрзүзүн оскунупкан, кɵк-кɵк ыжыктарлыг, кезик-кезик шыйбактарлыг, шак доң арны-бажын ошкап-чыттап-ла эгелээн:
– Андрюша! Мээң эргимим, мээң ынаам, кара чаңгыс ынакшылым... Сени канчаар хɵндеп каапканнары ол? Кончуг араатаннарны! Мени чүге каапкаш чоруй бардың? Чааскаан канчаар кижи мен? Оо, бурганым, оран-таңдым, Саян сыным! Мээң ыы-сыымны дыңнап тур силер бе? Кижилер мынчаар чүге араатанзый берген чүвел? Ону чүге кɵрбээн силер, алдын хүнүм, айдың айым? Мээң каргыжым, мээң изиг караам суу ɵлүрүкчүлерге чидиг хылыш, оо хоран болзун! Оо, Андрюша, мени ɵршээ! Сени камнап, сени камгалап ап шыдаваан-дыр мен. Сен чогуңда кылып шыдаан чаңгыс-ла чүвем бо ышкажыл: сени ɵлүрген араатаннарны ыяап-ла тывар дээн даңгыраамны күүседип кагдым. Ынчангаш сээң тураскаалың мурнунга мээң арын-нүүрүм арыг. Оон ɵске чүнү-даа кылып шыдавас-тыр мен. Сени чылыдып-даа, сени диргизип-даа. Андрюшам, мени дыңнап чыдыр сен бе? Сени ɵлгүжемге чедир утпас мен, мээң шынчы чүрээм иштинге чурттаар сен. Ох, Андрюша, Андрюша! Чаңгыс ынаам чаңгыс ынакшылым!...
Илбек суглар имнежип алгаш, чашты кылаштажы бергеннер. Кыс кижи чааскаан ыы-сыызын тɵп, оожургап алзын деп бодааннар. Ону көөрү оларга шыдажыр арга чок берге болган.
Ол-ла черден Игорь Иргекович Кызыл-биле рация дамчыштыр харылзашкаш, республика прокурорунга илеткээн: "К-700"-түң "септелгези" чедиишкинниг доозулду. Тайга ээзин аалдаарын диледим".
Аныяк кыстың ажыг-шүжүглүг ыы-сыызын чүгле Саян сыннары чаңгыландыр катаптап, октаргайже тарадып турган: "Оо, Андрюша! Мээң эргимим, мээң ынаам, кара чаңгыс ынакшылым!.."
“Шын” №40 2025 чылдың октябрь 16