Мал чеминиң белеткели
Бо чылдың чайы Тываның девискээриниң хөй кезиинге каңдаашкынныг болган уржуунда чамдык черлерде оът-сиген таары үнген. Ынчангаш мал чеминге сиген кезилдези элээн берге байдалда чоруп турар. Ынчалза-даа мал чеминиң белеткелиниң дугайында медээлерниң аразында өөрүнчүг дыңнадыглар база бар. Каа-Хем кожууннуң администрациязы социал четкиде бодунуң арынынга Үжеп-Аксы арбанның чурттакчылары мал чеминиң белеткелин дооскан дугайында дыңнаткан. Арбанда ниитизи-биле 54 өг-бүле бар, олар шуптузу мал-маганны азырап өстүрүп, ооң эъди, сүдү-биле база амыдырап турар.
Мал чеминиң белеткелиниң чаа организастыг аргаларын кожууннарда ажыглап турарын база эки чүүл деп болур. Чөөн-Хемчик кожуунда мал чеми белеткээр механизастаттынган бригадалар тургустунган. Олар керээ ёзугаар төлевирлиг үндезинге мал чемин ажыл-агыйларга белеткеп берип болур. Хайыракан, Хорум-Даг, Теве-Хая, Баян-Тала, Шеми, Ийме, Бажың-Алаак сумуларда механизастаттынган бригадалар бар. Оларның бригадирлериниң ат-сывын, телефоннарының дугаарларын Чөөн-Хемчик кожууннуң администрациязы интернетте бодунуң арынында чарлаан. Бир эвес көдээ ажыл-агыйларның, хууда кижилерниң-даа акша-хөреңгизи четчир болза, механизастаттынган бригадаларның ачы-дузазын ажыглаары чогумчалыг херек болгу дег-дир.
Барыын-Хемчик кожууннуң сиген шөлдеринде мал чеминиң белеткели шуудаан деп болур. Ооң бир херечизи «Сиген кезилдези» деп фоточуруктарны администрацияның арынынга киирерин (фоточеллендж) саналдап турар. Ол база көдээниң ажыл-ишчилериниң мал чеминге тура-соруун көдүрер чадавас.
Август айның чединиң хүнүнде байдал-биле алырга, 125 га шөлге сигенни кескен, 160 тонна сигенни бөлүп алган. Эрги-Барлык, Барлык, Аксы-Барлык сумуларда мал чеминиң белеткелинге сиген кезер болгаш бөлер кожуг дериг-херекселдерлиг 8 тракторну ажыглап турар.
Хууда мал ажыл-агыйларлыг Эрги-Барлык сумуда Амыр Кара-Сал, Барлык сумуда Шораан Монгуш, Бижиктиг-Хая сумуда Март-оол Хомушку олар, Аксы-Барлык сумуда Цеденбал Монгуштуң тараачын-фермер ажыл-агыйы мал чемин шалыпкын чорудуп турар.
2024 чылда Улуг-Хем кожууннуң көдээ ажыл-агыйлары 17564 тонна мал чеми белеткээр планныг. Көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери — 712, фермер ажыл-агыйлар — 8260, хууда дузалал ажыл-агыйлар 8542 тонна сигенни мал чеминге белеткээр.
«Агростартап» программа-биле мурнуку чылдарда машина-техниканы сиген тырыыр, бөлер дээш өске-даа кожуг дериг-херексели-биле кады садып алган болгаш, мал чемининиң белеткелин колдуунда механизастаттынган арга-биле көдээ ажыл-агыйлар чорудуп турар. 600 тонна сигенни көдээниң ажыл-ишчилери мал чеминге кезип белеткээн.
Ш. МОҢГУШ.
Чуруктарны социал четкилерден хоолгалаан.
"Шын" №60 2024 чылдың август 10
