Ноябрь 29-та Тыва Республикада сайгарлыкчыларның эрге-ажыын камгалаар бүрүн эргелиг төлээниң чанында Хөй-ниити чөвүлелиниң хуралы болган.
Ук хуралга ажыл-херээ садыг-саарылга-биле холбаалыг амы-хууда бүдүрүлге ээлери, сайгарлыкчылар ниитилелиниң төлээлеринден аңгыда, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң директору Буян Донгак, эртем ажылдакчызы Клара Тас-оол база ТР-ниң үндүрүг инспекциязының, ТР-ниң Прокуратуразының, ТР-ниң Экономика яамызының төлээлери киришкен.
Хурал үезинде сайгарлыкчыларның эрге-ажыын камгалаар бүрүн эргелиг төлээ республикада арат ажыл-агыйлыг улустуң болгаш өске-даа сайгарлыкчыларның өнчү-хөреңгизин камгаладыры-биле “Камгаладылга бажыңы” Шериг-камгаладылга компаниязының Хакасияда филиалы-биле кады ажылдажылга дугайында керээни чарган. Ук компания 1992 чылда тургустунган, Россияда камгаладылга талазы-биле ажыл-чорудулгазы көскү черни ээлеп чоруур шыырак арга-дуржулгалыг компания болур. Хакасияда филиалдың директору Вячеслав Красников көдээ ажыл-агый талазы-биле сайгарлыкчыларга чогуур ачы-дузаны көрүзүп, демниг ажылдаарынга беленин дыңнаткан. «Тыва Республиканың үлетпүржүлериниң болгаш сайгарлыкчыларның эвилели» ук төлээлекчи орган-биле кады ажылдажылга дугайында керээни база чарып алган. Тывада сайгарлыкчы чоруктуң херек кырында хөгжүп сайзыраарынга шаптык-моондак болуп турар чүүлдерни илередир сорулга-биле эртем ажылдакчызы Клара Тас-оол бо чылдың июль-август айларда кожууннарның сайгарлыкчылары-биле ужуражып, айтырыгларны салып, 2016 чыл биле 2018 чылды деңнеп, социал шинчилелди кылган. Ол шинчилел-биле Тыва Республикада сайгарлыкчы кижиниң ортумак статистиктиг овур-хевирин тодараткан. Тываның Эртем-шинчилел институду республикада сайгарлыкчы чорукту хөгжүдеринге мындыг хевирлиг шинчилелдерни кылбышаан, арга-сүмелерни кадып, теория талазы-биле деткимчени көргүзер сорулгалыг. Социал-экономиктиг байдалдар берге-даа болза, кожуун бүрүзүнде сайгарлыкчылар бергелерге торулбайн, чүгле кызымак, чүткүлдүг, эрес-дидим чоруу-биле чонга янзы-бүрү хандырылгалыг ачы-дузаны чедирип чоруурун эртемденнер өөрүп демдеглээннер.
ТР-ге сайгарлыкчы чорукту хөгжүдеринге шаптык-моондактарның бар-чогун айтырар талазы-биле ажылга сайгарлыкчылар идепкейлиг киржип, ачы-дузазын көргүскени дээш өөрүп четтиргенин илереткен бижиктерни тывыскан.
Хуу сайгарлыкчы Урана Удера мынчаар чугаалаан: «Эртемденнерниң үндүрген түңнелдери шын. Сайгарлыкчыларның кол бергедеп турар чүүлү — үндүрүг. Ажылдакчы хүлээп алыр дээрге база үндүрүг көвүдээр, пенсия камгаладылгазы база бар апаар. Ынчангаш ажылчын албайн, чүгле боттары ажылдай бээр. Чамдыктары сайгарлыкчы ажылын соксадып хагдырып турар. Үндүрүглерден улус хөгжүп шыдавайн турар. Эртемденнерниң салган айтырыгларынга харыылаарда, бергедежип турдувус. Чүге дээрге айтырыгларны эртем дылы-биле бижээн болгаш, бөдүүн кижилерге берге болган. Ынчалза-даа тайылбырлап берген соонда, харыылап бердивис. Сайгарлыкчыларның хөй кезии 45 хардан өрү, шаандан тура ажылдап чоруур улус болгаш, ындыг болганы чадавас. Айтырыгларга харыылаарга, Таңды кожууннуң сайгарлыкчылары идепкейлиг кириштивис».
Тыва Республикада сайгарлыкчыларның эрге-ажыын камгалаар бүрүн эргелиг төлээ Андрей Алдын-оолович Сат бистиң корреспондентивиске мындыг тайылбыр берген: «Бистиң көдээ ажыл-агыйында ажылдап турар сайгарлыкчыларывыс колдуунда камгаладылга кылдырбайн турар. Ынчангаш ол адырда камгаладылга талазы-биле элээн ажылдай берген компанияны кады ажылдаары-биле чалап, керээ чарып турарывыс бо. Бойдустуң хай-халавындан сайгарлыкчы кижи когаралга таваржып болур болгай. Чижээ, хенертен улуг хар азы долу дүжер болза, тараачын кижи когарап болур. Мал-маганын бөрү-даа тудуп кааптар болза, малчын кижи когаралга таваржыр. Ынчангаш мындыг чижектиг байдалдарда сайгарлыкчыларның өнчү-хөреңгизин камгаладыры-биле ажылды чаа эгелээнивис ол.
Эртем-шинчилел институдундан сайгарлыкчыларның ажылын шинчилеп, теория талазы-биле сайгарылганы кылып, чогуур сүмелерни берди. Ол хөгжүлдеге чугула херек болур. Амыдыралда хүн бүрүде ажылдап чоруур сайгарлыкчыларның эрге-ажыын камгалаары ажылывыстың кол сорулгазы болганы-биле, сайгарлыкчылар үргүлчү биске кээп турар. Бир чылда 80 ажыг билдириишкин кирер. Оларны сайгарып көргеш, чогуур органнарга чедип чугаалажып турар бис. Торгаалы чөптүг эвес, чээли бербээни азы катап-катап хыналда чорудуп турарынга-даа хамааржыр болур. Шупту билдириишкиннер-биле ажылдап, сайгарылганы чорудуп турар бис. Эртем ажылдакчылары тускай ханы билиг мергежилдиг улус болганда, сайгарлыкчыларның ажыл-агыйының дугайында айтырып, теория талазы-биле сайгарылга кылгаш, түңнел үндүрүп турар. Ол түңнелдеринге мындыг ажылдарны кылыр болза эки-дир деп сүмелерни биске бээр. Эртемденнерниң түңнелдери-биле бистиң боттарывыстың түңнелдеривис дүгжүп турар болза, ол кончуг эки болур. Бо удаада түңнелдер колдуу дөмейлежип турар. Шын орукта чоруп турарывыстың бадыткалы-дыр. Боттарывыстың херек кырында арга-дуржулгалыг ажылывысты барымдаалап, эртемденнерниң сүмелерин өөренип көргеш, Тыва Республикада сайгарлыкчыларның байдалының дугайында илеткел ажылды белеткеп тур бис.»
Рада ДЕМЧИК.
Рубрика:
Санал-онал немээри