2024 чылда Тываның даг-тывыш бүдүрүлгелериниң ажыл-чорудулгазындан республика бюджединче үндүрүг орулгалары 717 сая рубльге өскен. ТР-ниң Экономиктиг сайзырал болгаш үлетпүр яамызының эрткен чылдың отчедунда ооң дугайында көргүскен. Ажыктыг казымалдар тывыжындан кирген үндүрүглерниң хемчээли 1,227 млрд рубльдан 1,944 млрд рубль чедир – 58 хуу өскен.
Ажылдың шупту мурнады хөгжүдер алды адырларында сорулгалар чедип алганын яамы дыңнаткан. Бир дугаарында республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазын (ИПСЭР) боттандырары болган. 2020–2024 чылдарда ИПСЭР-биле 783 чаа ажылчын олуттар тургустунган, регионнуң экономиказынче бюджеттен дашкаар 17,4 млрд рубль инвестицияны хаара туткан.
2023 чылга деңнээрге, 16 хуу хөй азы 2024 чылда 41,7 млрд рубльге үлетпүр бүдүрүлгелериниң барааннар хемчээли көвүдээн.
Чыл төнчүзүнге чедир даг-тывыш үлетпүрүнде ажылдап турар кижилер саны 3140 кижи четкен. Оларның аразында Тываның чурттакчылары 67,7 хуу азы 2128 кижи болган. Инвестиция байдалының элээн экижиири-биле холбаштыр ажылчын олуттарның саны ам-даа көвүдээрин эксперттер баш бурунгаар чугаалап турар.
2024 чылда улуг компаниялар энергетика болгаш орук инфраструктуразының, үлетпүрнүң, садыглаашкын, көдээ ажыл-агый, туризм, тудуг дээш оон-даа өске төлевилелдерже 2 млрд рубль инвестицияны, ооң мурнунда чылга деңнээрге, ийи катап хөйнү киирген. Ол ышкаш биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук шапкын хөгжүп турар, ооң саны чыл дургузунда 12,2 хуу өскен азы 9 муңдан 10,8 муң четкен.
Республиканың Экономиктиг сайзырал яамызы 2025 чылда улуг эгелээшкинни кылган. Ылаңгыя хоорайжыткан Каа-Хем суурнуң, Шагаан-Арыгның болгаш Чадаананың үш улуг агломерацияның узун хуусаалыг хөгжүлде планнарын ажылдап кылган. Амгы үеде Россияның Көдээ ажыл-агый яамызының хыналдазын олар эртип турар. Ол чурттакчылыг черлерниң чонунуң хереглелин хандырар дээш, кол чурттакчылыг черлерге социал, коммунал болгаш транспорт инфраструктуразын тургузарын планнаан.
Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң чаа бот-тускайлаң программазы – дараазында алды чылда эң-не кол угланыышкыннарның бирээзи болур. Моол-биле кызыгаарга тускай экономиктиг зонаны ажыдарын, мал ажыл-агыйын хөгжүдеринге семиртилге шөлдерин тургузарын база белен бажыңнар бүдүрер бүдүрүлгелерни ажыдарын ИПСЭР-де көрген.
Чаа ИПСЭР-ни боттандырганының түңнелинде, Тываның экономиказы 1,7 катап өзүп, каттышкан регионалдыг продукт 208,5 млрд рубль чедерин специалистер санаан. 2030 чылга чедир 1794 чаа ажылчын олуттар ажыттынып, 14,8 млрд рубльдиң бюджеттен дашкаар инвестицияларын экономикаже хаара тудар.
А. МОНГУШ.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №18 2025 чылдың май 15
