Тываның найысылалында спортчу чылдың түңнелдерин үндүрүп, республиканың тергиин спортчуларын, тренерлерин база күш-культура болгаш спорт ажылдакчыларын илереткен. Сүбедей аттыг спорт школазынга чылдың-на болуп эртип турар «Спортчу элита» деп мөөрейниң тиилекчилериниң аттары илереттинген. «Спортчу Тыва» деп ийи хүн үрүлчүлээн шуулганга Тыва Республиканың спортчу организацияларының чедиишкиннериниң көргүскен делгелге, спортчу секцияларның көргүзүглери, алдар-аттыг спортчуларның мастер-класстары эрткен, а ооң онзагай кезээ – спортчуларны шаңнап-мактаары болган.
«Күш-культура болгаш спортту хөгжүдери» Тыва Республиканың күрүне программазын боттандырары-биле организастаан «Спортчу элита» мөөрей бо чылын 27 дугаар болуп эрткен. 57 кордакчы тергиин ат дээш киришкен, ооң түңнелинде мөөрей комиссиязы бо чылын спортчу бедик чедиишкиннерни көргүскен, ол ышкаш республикада спорттуң болгаш күш-культураның хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген 25 тиилекчини тодараткан.
Россияның спорт мастери, Россияның кикбоксингиге 4 дакпыр чемпиону, делегей чемпиону Төрепчи Донгакка «2024 чылдың спортчузу» деп кол атты байырлыг байдалда тывыскан. Бо чылын Төрепчи Омск хоорайга болуп эрткен маргылдааларга лоу-кик хевирге Сибирь федералдыг округтуң чемпиону, Бангкок хоорайга болуп эрткен ONE Championship маргылдаага тиилээн, ол ышкаш Кемерово хоорайга эрткен Россияның чемпионадынга кикбоксингиге лоу-кик хевирге чемпионнаан.
«Спорттуң олимпийжи хевириниң тергиин спортчузу» атты Бады-Маадыр Самдан алган. «Адаптивтиг спортка шыырак спортчу» — Джецун-Шолбана Кара-оол, «Олимпийжи эвес спортчу хевирлерде тергиин спортчу» — Ай-Херел Хертек, «Профессионал спортта тергиин спортчу» — Сай-Херел Тюлюш болганнар.
«Спорттуң Олимпийжи хевириниң тергиин тренери» деп номинацияга Бады-Маадыр Самданны белеткээн Александр Чадамба тиилекчи кылдыр илерээн.
Бо чылын аңгы-аңгы деңнелдиң маргылдааларынга бедик көргүзүглерни көргүскен тергиин спортчуларны белеткээни дээш “Олимпийжи эвес спорттуң тергиин тренери” номинацияга Омак Ойбаа, “Адаптивтиг спорттуң тергиин тренери” номинацияга Артыш Доржу тиилекчи болганнар.
Ч.А. Монгуш аттыг спорт школаның тренери Менги Монгуш «Эң эки уруглар тренери» номинацияга, Чадаана хоорайның 3 дугаар школазының башкызы Венера Монгуш «Күш-культура болгаш спорттуң тергиин башкызы» номинацияга, Тываның кадет корпузунуң бокс тренери Тимур Донгак “Тулган тренер, хөй-ниити дагдыныкчы” номинацияга тиилээннер.
Россия чемпионадының бирги лигазынга 3-кү черни, Сибирь федералдыг округ чемпионадынга ийиги черни ээлээн ТР-ниң бут бөмбүүнге херээжен чыынды командазы “ТР-ниң эң эки спортчу командазы” деп атка төлептиг болган. Тыва Республиканың Ча федерациязы Тываның найысылалынга Россияның ча адар чемпионадын эрттиргени дээш “Эң-не тергиин спортчу федерация” деп үнелелди алган.
Улуг-Хем кожуунну «ТР-де күш-культура болгаш спортту хөгжүдер талазы-биле эң эки муниципалдыг тургузуг» деп чарлаан. Муниципалитет чылдың-на күш-культура болгаш спорт-биле доктаамал белеткенип турар чурттакчыларның санын көвүдеткен. Бо чылын оларның саны 9 муң кижи четкен. Кожуун чурттакчы чон-биле күш-культура болгаш дыштанылга ажылын идепкейлиг чорудуп турар. Чыл дургузунда 446 спортчу хемчеглерни эрттирген, аңаа 36,6 муң ажыг кижи киришкен.
«ТР-ниң эң эки спортчу организациязы» атка Чечен-оол Монгуш аттыг олимпийжи курлавырлар спорт школазы төлептиг болган.
«Наадым–2024» байырлалынга тураскааткан Тыва Республиканың хүреш маргылдаазынга шүгген Тываның Чаан мөгези Айдың Монгуш «Национал хүрештиң тергиини» номинацияга тиилекчи болган. «Национал аът чарыжының тергиини» атты аът чарыжының тиилекчизи Байыр Доржу чаалап алган. «Мерген адыгжы» атка ийи тиилекчи илерээн: Тыва Республиканың ча оюнунга база-ла «Наадым–2024» байырлалынга тураскааткан маргылдааларның тиилекчилери Эрес Нурзат биле Чимис Кыргыс.
«Тываның идегели», «Ада-иениң алдары», «Спортту суртаалдааны», «Спортчу парнас» деп тускай бөлүктерге база тиилекчилерни тодараткан.
Хоочуннар аразынга дзюдога Россия чемпионадынга 1-ги черни алган Анатолий Кара-Салга «Спортта эпоха» деп атты тывыскан.
Оон аңгыда, Олимпий оюннарының программазынче кирген болгаш, кирбээн спортчу хевирлерге 2024 чылда албан езузунуң спортчу маргылдааларынга шаңналдыг черлерни ээлээн 15 спортчуга, ол ышкаш Паралимпийжи болгаш Сурдлимпийжи спортчу хевирлерге маргылдааларның тиилекчилеринге акша сертификаттарын тывыскан.
Тываның Спорт яамызы чылдың спортчу түңнелдерин үндүрүп тура, республиканың организастааны болгаш эрттиргени элээн каш улуг спортчу хемчеглери-биле эрткен чыл төөгүге артканын демдеглээн. Оларның аразында ча адарынга Россияның чемпионады, дзюдо болгаш холушкак хүрешке Сибирь федералдыг округтуң чемпионаттары, шыдыраага, спортчу хостуг хүрешке Бүгү-российжи маргылдаалар, Россия Федерациязының Камгалал сайыдының кубогу дээш шериг албанныглар аразынга II делегей чергелиг хүреш маргылдаазы (аңаа Россиядан аңгыда, Армения, Белоруссия, Иран, Сирия, Таджикистан, Моол, Казахстан, Тунис база киришкен), Тываның муниципалдыг тургузуглар ортузунда I Кышкы спартакиада бар.
25 спорт албан черлеринде спорттуң 27 хевиринге 400 ажыг тренер болгаш башкылар келир үениң чемпионнарын белеткеп турар. Бистиң 120 хире спортчуларывыс Россияның чыынды командаларынче кирген. Бо чылын Тываның 2008 спортчузу болгаш тренери спорттуң аңгы-аңгы хевирлеринге албан езузу-биле 236 Бүгү-российжи, регионнар аразының, делегей чергелиг болгаш өске-даа спортчу маргылдааларга киржип, аңгы-аңгы үнелиг 492 медальды: 147 алдын, 139 мөңгүн, 206 хүлерни чаалап алганнар.
Республиканың спорт инфраструктуразы идепкейлиг хөгжүп турар. Ынчалдыр Каа-Хем хоорайда спортчу-культура төвүнүң тудуу доозулган, Кызылда, Эрзинде, Шемиде, Кундустугда, Өөкте спорт залдары туттунуп, 6 спортчу школаны капиталдыг септеп кылган.
Бо чылын Тывага ниитизи-биле 221 массалыг спортчу болгаш күш-культура хемчеглерин организастаан болгаш эрттирген, аңаа 25 муң хире кижи киришкен. Күш-культура болгаш спорт-биле доктаамал белеткенип турар республиканың чурттакчыларының саны 178,5 муң кижи ажа берген, ол дээрге ниити чурттакчы чоннуң 57,8 хуузу болур. Эрткен чылга деңнээрге, 4 муң хире хөй. Бо көргүзүгнүң турум өзүлдезинге янзы-бүрү чылдагааннар дузалап турар – кадык амыдырал дээш модадан эгелээш, “Демография” национал төлевилелдиң “Спорт – амыдыралдың нормазы” дээн хевирлиг федералдыг төлевилелдерге чедир, ооң ачызында хүн бүрүде спортчу ажыл-чорудулга экижээн.
А.МОНГУШ.
“Шын” №99 2024 чылдың декабрь 25
