Тываның Туризм агентилелиниң директору Буянзак Түлүш удуртуп турары агентилелиниң чыл дургузунда кылган ажыл-ижин таныштырган:
– Бистиң Агентилелдиң өске чылдарга көөрде, бо чылын ажылы багай эвес болган деп түңнеп турар бис. 2024 чылда республикаже туристерни хаара тудар шудургу ажылдың түңнелинде 10 ай дургузунда турисчи аян-чоруктарга 78 муң ажыг кижи киришкен. Ол дээрге эрткен чылдарга деңнээрге, 120 хуу хөй болуп турар. Ынчалдыр Россияда бирги черже үнген. Ол дугайында Чазак комиссиязынга илеткелди кылган бис. Мындыг өзүлделиг болганының чылдагааны чүдел дизе, туризм талазы-биле ажылдап турар сайгарлыкчыларның саны чылдан чылче көвүдеп турары, аалчылар чурттадыр эптиг черлерниң саны өзүп турары болгаш туристерден кирип турар төлевирлерден үндүрүг албанынче болгаш республиканың бюджединче эвээш эвес акша-хөреңги немежип турарында деп санап турар бис.
Шак ындыг түңнелдерни чедип алырынга туризм талазы-биле инфраструктураларны хөгжүдери-биле федералдыг болгаш бистиң республиканың Чазааның талазындан деткимче улуг салдарны чедирип турар.
Тываның Чазаа бо талазы-биле туристер чыглыр онза-солун черлерни чаагайжыдар талазы-биле улуг күжениишкинниг ажылды чорудуп турар: дыштаныкчыларга эптиг болзун дээш чаа тудуглар немежип, инфраструктураларда чаартылгалар, ынаар чедер аргыжылга оруунуң шынарын экижидер ажылдар, энергия хандырылгазы, туристерни хүлээриниң сервизиниң шынарын экижидер дээш өске-даа ажылдар хөй кылдынган. Чижээ, Дус-Хөл, Чагытай хөлдерниң чанында чаартылгаларны дыштаныкчылар эскерип көрүп турар болгай.
Ол талазы-биле 2021–2023 чылдарда 15 ажыг төлевилелди боттандырган. Чижээ, Каа-Хем кожуунда Логистика төвү, Билелиг хөл чанында “Эльго” деп турбаза дээш өске-даа. Бо хүнде ол турбазаларже дыштаныкчылар хөй барып турар апарганын эскерип турар бис.
2024 чылда туризмни хөгжүдер талазы-биле 20 төлевилел деткимчени алган. Олар 2025 чылда туристерни хүлээп эгелээр ужурлуг. Оларның аразында бөлүк туристерни хүлээп алыр сорулгалыг аалчылар чурттаар чаа тудуглар база кирип турар. Кызыл хоорайга 4 аалчылар бажыңының материал-техниктиг баазазын чаартыры база ол төлевилелдер аразынче кирген.
Оон аңгыда, бистиң агентилел экологтуг туризмни сайзырадыр талазы-биле элээн деткимчени чоруткан бис. Чижээ, Пор-Бажың, “Тарыс” аржаанының чанын чаагайжыдып, чаартып, дыштаныкчылар чурттаар черлерни немей кылган.
Ол ышкаш бо чылын «Туризм болгаш хүндүлээчел чоруктуң индустриязы» национал база «Турисчи инфраструктураны хөгжүдери» регионалдыг төлевилелдерни боттандырары-биле 3 эштир черниң девискээрин чаартып кылган: Азас, Чагытай хөл болгаш Национал парктың пляжы. Чагытай хөлдүң чанынга МТС харылзааның 4G станциязын тургускан соонда, соталыг харылзааны дыштаныкчылар хостуг ажыглап эгелээн.
2024 чылда «Туризм болгаш хүндүлээчел чоруктуң индустриязы» национал төлевилел-биле Кызылдың кодун тургузар улуг төлевилелдиң бирги чадазының боттанылгазын чоруткан: “Найырал” кинотеатрның ханаларын долдур чуруктарны чураан; хоорайның төвүнде С.Токага тураскаал чанында сесерликтиң кежээки үеде онза көстүп келир чырык хандырылзын кылган; “Азия төвү” тураскаалдар комплекизиниң чаны болур хем кыдыында чайганыыштарны салган. Ол-ла төлевилелче кирип турар “Болуушкун кластери” улуг ажылдың боттанылгазы-биле “Тос-Булакче” электри шугумун шөйген.
Амдыызында бистиң республикавысче мөөң туристерни хары угда хүлээп алырынга чедир кылыр ужурлуг ажылдар хөй. Кандыг-даа турист кижиге, бир дугаарында, удуп-дыштанырынга эптиг чер болгаш шынарлыг аъш-чем хандырылгазы эң-не кол болуп турар. Ынчангаш Санкт-Петербург хоорайга болган экономиктиг шуулган үезинде Cosmos Hotel Group компанияның удуртулгазы-биле Кызылга 3 сылдыстыг аалчылар бажыңының комплекизин тудар дугайында бистиң Чазак деңнелинге кады ажылдажылганың керээзин чарган.
Келир чылда орук кыдыының аалчылар чурттадыр черлер, турисчи баазалар немей ажыттынар. Ол ышкаш бистиң сайгарлыкчыларывыс модульдуг технологиялар ажыглаар аалчылар бажыңнары тудар төлевилелге киржиринге беленин илередип турар. Ук технологияларны ажыглаарга, кыска хуусаа негеттинер болгаш өртек-үнези камналгалыг болур. Тываның турисчи адырынга ук угланыышкын онза таарымчалыг болуп турар мен.
Бо күзүн Тывага Президентивис Владимир Путин кээп чорааш, Тывага туризмни сайзырадыры — чурттуң экономиказын сайзырадырынга улуг рольду ойнаар кол айтырыгларның бирээзи деп демдеглээш, сорулгаларны биске айыткан болгай. Чурттуң Баштыңының санал-оналын удуртулга кылгаш, ол талазы-биле ажылды чорудуп эгелээн бис. Тываның дыка чараш онза черлеринче турисчи кокпаларны ам-даа ажылдап кылыр, барган черге оларның удуп-дыштаныр болгаш чемненир черлериниң шынарын бедидер дээш, ам-даа кылыр ужурлуг ажыл хөй. Бо бүгү ажылдарны федералдыг төп-биле сырый харылзаалыг чорудар бис.
Бистиң республикавыстың өскелерни сонуургадыптар культурлуг өнчүзү кончуг байлак. Чүгле Наадым байырлалын көөр дээш, бо чылын соңгаартан 10 муң ажыг туристер келгенин демдеглевес арга чок. Ол ышкаш база бир солун болуушкун – Москвада бир бай сайгарлыкчы бистиң Национал музейивисте скиф алдыннарын көөр дээш, чаңгыс хүннүң аян-чоруун кылып келгеш, даартазында ужа берген. Ол чоруп тургаш, катап албан кээрин аазаан.
Тыва чуртувустуң чараш, арыг бойдузу улуг хоорайларның чурттакчыларын дыка сонуургадып турар. Бисче долгап, келиксеп турар улус хөй. Туризмни сайзырадыры-биле ам-даа чедир кылыр ажылдарның бирээзи суг-биле аргыжар туризмни келир чылын улам күштелдирер бодап турар бис. Чүге дээрге эрткен чылдарда Бии-Хем, Каа-Хемниң каттышкан черинде Будда бурганның тураскаалынче дыка хөй туристер барып турар. Олар улаштыр суг кыры-биле онза чараш черлерге барыксаан күзелин илередип турар. Черле ынчаш, 2025 чылда салган сорулгаларывысты чедип алыры-биле национал төлевилелдерниң боттанылгазын улаштырбышаан, күжениишкинниг ажылдаар бис.
Сорунза МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” № 98 2024 чылдың декабрь 21