Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде Тыва Арат Республика фронтуга бүгү талалыг дузаны көргүзүп келген. Фашистиг Германияның Совет Эвилелинче халдаашкынын тывалар боттарынга чарлаан дайын ышкаш хүлээп алган болгаш ССРЭ-ге шыдаар шаа-биле дузалажып келген - аныяк республиканың ажыл-ишчи чону 12 сая 900 муң рубль түңнүг 389 вагон белекти чыггаш, фронтуже чоруткан.
А 1942 чылдың декабрьда Тываның найысылалының чурттакчыларының эгелээшкини-биле «Тыва Арат Республика» деп авиаэскадрильяны тударынга акша-хөреңги чыылдазының эгези салдынган.
Як-7Б маркалыг 10 самолётту Новосибирскиниң авиазаводунга туткан.
1943 чылдың март 16-да Москва адаанда «Чкаловский» аэродромунга Тываның делегациязы чаа дайынчы машиналарны ҮТКА-ның шериг-агаар күштериниң хыдыкчы авиаполугунга дамчыдып берген.
«...Улусчу-революстуг намның чиңгине секретары Салчак Тока база Кызыл Шеригниң шериг-агаар күштериниң төлээзи – Н хыдыкчы авиаполугунуң командири майор Амельченко Т. Ф. немец фашизмни дүрген чылча шавары-биле Тыва Арат Республиканың белээн дамчытканының дугайында актыга ат салганнар” деп, Тываның Күрүне архивинде бөгүн шыгжаттынып чыдар төөгү документилеринде айыткан.
Авиаполктуң командири майор Амельченкога «ТАР-ның Таңды кожуунундан» деп бижиктиг амы-хуунуң самолёдун быжыглаан. Өске арткан хыдыкчы самолёттарда «Тыва чондан» деп бижиктиг.
Бо үеде база, тускай шериг операциязының үезинде, Тываның чону чуртка дуза кадары-биле мөөңнежип, неонацизмниң нептерели-биле тутчуп турар. Бистиң республикавыстың бөдүүн чону болгаш күш-ажылчы коллективтер дайынчыларга гуманитарлыг дузаламчыны чыыр херекке доктаамал киржип турарлар, регионда фронтуга чугула херек ужудукчу чок ужар аппараттарны бүдүрүп эгелей берген. ТШО-же ээчеглиг гуманитарлыг дузаламчының аъткарылгазы чоокку хүннерде болур.
