АЧЫ-БУЯН АКЦИЯЗЫ.

Хөйү – хөйлең, чону – чоорган
Ажы-төлдү өөредилге-кижизидилгениң амгы негелделеринге дүүштүр бүрүнү-биле хепкерип, өөредилге дериг-херекселдерин четчелеп, школаже чорудары белен эвес херек. Өг-бүлелерниң чамдыызының амыдырал-чуртталганың аайы-биле материалдыг болгаш акша-хөреңги байдалы чегей болгаш, оларның ажы-төлүн школаже өөренип кииреринге дуза акциязын Россияның шупту девискээрлеринде эрттирип келген.

“Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияны республиканың барык шупту сумуларынга, албан-организация черлеринге, школаларның боттарынга 2022 чылдың август – сентябрь айларда эрттирерин чарлаан. Бо акцияны чылдың-на, чаа өөредилге чылының бүдүүзүнде болгаш эгезинде эрттирери Тывага база чаагай чаңчыл апарган. Ону кижилер ядыы чоруктуң демдээ эвес, а ачы-буян чедирериниң чаагай үүлези кылдыр хүлээп көрүп турарлар.

Тыва Республиканың Өөредилге яамызының чарлааны-биле алырга, “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акция август айның 10-дан сентябрь айның 20-ге чедир эртер. Бо үениң дургузунда он-он организациялар, чүс-чүс хамаатылар ачы-буян акциязынга киржип, өг-бүлелериниң амыдырал-чуртталгазы берге өөреникчи оолдар, уругларга идик-хепти, өөредилге дериг-херекселдерин садып берип, школаже өөренип киреринге дузалааннар.

Бир эвес Кызыл хоорайны алыр болза, “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акция үезинде идик-хепти, өөредилге дериг-херекселдерин школа бүрүзүнге, мэрияның социал камгалал департаментизинге хүлээп ап, оларны дуза кончуг херек оолдар, уругларга дамчыдып берип турган.

“Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияның чылдың-на идепкейлиг киржикчилери “ТуваАвиа” авиакомпанияның ажылдакчылары. Оларның чыгган акшазы-биле школачы форма болгаш спортчу хептерни, рюкзактарны Кызыл хоорайның 11 болгаш 12 дугаар школаларының 10 өөреникчизинге чаа өөредилге чылынга уткуштур белек кылдыр дамчыдып берген. Кайы оолдар, уругларга кандыг дузаны чедирерин “ТуваАвиа” авиакомпанияның ажылдакчылары бо школаларның башкыларындан баш бурунгаар билип алган болгаш, дуза алган оолдар, уругларга идик-хеп өй-тап болган. Олар “ТуваАвиа” авиакомпанияның ажылдакчыларынга өөрүп четтиргенин илередип, кызып өөренирин аазааннар.

“Бистиң компаниявыстың ажылдакчыларының хөй кезии база өөреникчи ажы-төлдүг өг-бүлелиг кижилер. Оларның чамдыызы хөй ажы-төлдүг, ынчангаш биске база уруг-дарыывысты школаже белеткеп киирери белен эвес. Ону боттарывыс билир болгаш, “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияга чылдың-на күзелдиивис-биле киржип турар бис” – деп, “ТуваАвиа” авиакомпанияның директору Чингис Каминов чугаалаан.

Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал камгалал яамызының шугуму-биле “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акция кожууннарга, сумуларга чылдың-на калбаа-биле эртип келген. Эң ылаңгыя социал камгалал албан черлериниң ажылдакчылары боттары база амы-хууда бо акцияга идепкейлиг киржип турар. Чүге дээрге хөй ажы-төлдүг, амыдырал-чуртталгазы берге өг-бүлелерде уруг-дарыгның байдалы оларга дыка эки билдингир. Социал камгалал ажылдакчылары “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акция үезинде улуг организастыг ажылды чорутканнар. Акцияның ачы-буянын кижилерниң сагыш-сеткилинге дузааргак хөөннү оттуруптар кылдыр тайылбырлаарындан берге социал байдалда ажы-төлге оларның дузалаары дыка хамааржыр. “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияны деткээн чурттакчы чон, албан-организацияларның ажылдакчылары өөреникчилерге садып берген өөредилге дериг-херекселдерин, идик-хепти Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал камгалал яамызының ачы-дуза хүлээп алыр пунктуларынга эккеп турганнар. Номнар, кыдырааштар, карандаштар дээш өске-даа өөредилге дериг-херекселдери шупту чаа, а бо идик-хептиң аразында кедип турган, ынчалза-даа чаа хевээр костюмнар бар болгулаан. Кайы өг-бүлениң уруг-дарыынга кандыг өөредилге дериг-херекселдери, номнар, идик-хеп херегин хоорай, суурларда социал камгалал албан черлери баш бурунгаар билип, демдеглеп алган болгаш, оларны өг-бүлелерге чедирип берип турган. Эрткен 2021 – 2022 өөредилге чылының эгезинде Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал камгалал яамызының шугуму-биле 5032 өөреникчи оолдар, уруглар школаже өөренип киреринге материалдыг дузаны чедирген. Ол дузаның ниити хемчээли 2 миллион 661 муң рубль болган. Дөргүл-төрел, таныш-көрүш кижилер база боттарынга дузалажып, уруг-дарыгны школаже өөренип киреринге демнежип дузалашкан болгай. Ынчангаш материалдыг ачы-дузаның хемчээли оон-даа хөй болганы чугаажок.

Россияда политиктиг партияларның бистиң республикада бүрүткеттинген регион организациялары база “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияның кыдыынга чыдып калбааннар. Чижээлээрге, Тыва Республиканың Дээди Хуралында “Чаңгыс демниг Россия” политиктиг партияның фракциязының кежигүннери депутаттар Улуг-Хем кожууннуң Иштии-Хем школазынга өөредилге номнары болгаш өске-даа өөредилге херекселдери бар рюкзактарны садып аппарып каан. Материалдыг ачы-дуза чугула херек өөреникчи оолдар, уругларга рюкзактарны бо школаның күш-культура башкызы Чойган Дадар-оол дамчыдып берген.

Немелде эртем-билигни сайзырадырының республика төвүнүң организастааны “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияга Тываның суд приставтары күзелдии-биле киришкеннер. Берге социал байдалда өг-бүлелерниң уругларынга өөредилге херекселдерин, школачы форма идик-хепти садып бергеннер. “Уругларның эрге-ажыктарын камгалаары бистиң ажылывыста кол чүүлдерниң бирээзи. “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияны организастап, өөреникчи уруг-дарыгга дузалажыр арганы биске берип турары база дыка эки-дир. Бистиң дузавыс, бичии-даа болза, оолдар, уругларга деткимче болуру өөрүнчүг-дүр” – деп, суд приставтарының бирээзи чугаалаан.

Иштики херектер яамызының Оруктарга шимчээшкинниң айыыл чогунуң күрүне инспекциязының эргелелиниң ажылдакчылары Кызылдың 2 дугаар школазының чылдың-на эрттирип келгени “Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияга киржири чаңчыл апарган. Бо школада өөренип турар, социал дуза херек апарган уругларга деткимче көргүзери-биле кады оруктарга айыыл чок чоруурунуң чырыткылыг демдектерин база үлеп берип турар. 2022 – 2023 өөредилге чылының эгезинде Кызылдың 2 дугаар школазының 9 өөреникчизинге өөредилге номнары, кыдырааштар дээш өөрениринге херек чүүлдер бар рюкзактарны ачы-дуза белээ кылдыр берген. Ол уруглар шупту Кызылдың кудумчуларынга шимчээшкин чурумун сагыыр талазы-биле акцияларның идепкейлиг киржикчилери.
“Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияга улуг назы-харлыг кижилер база киржип турарын демдеглеп каары артык эвес. Улуг-Хем кожууннуң Хайыракан суурда күш-ажылдың хоочуннарының болгаш инвалидтерниң интернат бажыңының эң идепкейлиг чурттакчылары пенсия акша-төгериин чыггаш, 2022 – 2023 өөредилге чылының эгезинде Хайыракан суурда 5 өг-бүлелерниң ажы-төлүнге өөредилге херекселдерин садып берген.

“Школага белеткениринге дузалаш!” деп акцияның кол утказы: ХӨЙҮ – ХӨЙЛЕҢ, ЧОНУ – ЧООРГАН.

Шаңгыр-оол МОҢГУШ.