АЯН-ЧОРУК(Тоожудан үзүндү)

Ужар № 213 теплоход Бии-Хемни өрү агымны чара чүткүп чоруп-ла олурган. Ооң ийи талазында чалгыглары безин куш чалгыннары ышкаш апарган. Чайгы хүн чүгүрүүнге кирип, кежээликтей берген. Хемниң ийи талазы биеэ-ле хевээр ногаан арга-арыглыг, бедик даглар-ла, даглар.
– Бо дагларда та кандыг казар байлак, та кандыг-кандыг аңнар бар ыйнаан? – деп, Лена эжинден айтырган.
– Хаа, чүү чок дээр сен, эжим! Мен бодаарымга, адыг, сыын, койгун… – дээш, Алла оон ыңай аңнар аттарын тыппайн барган.
Уруглар Чаңчаар ирезинден кээп айтырган.
– Бо сыннарда кандыг-кандыг аңнар барыл, ирей?
– Чүү-даа бар ийнаан – дээш, адап-ла эгелээн. – Адыг, бөрү, морзук, ирбиш, чекпе, дилги... сыын, мыйгак, буур, булан, элик, хүлбүс, киш, дииң, кырза...
– Койгун.
– Ийет, койгун.
– Аа, бай-ла тайгалар-дыр.
Теплоходтуң командазы болгаш пассажирлери столоваяга шупту чемненип олурган. Улус хөөрешкен, бир кижи бир-ле солун чүвени чугаалаан олурган.
– Марат Агбанович – деп-ле, Лена капитанны кый дээн.
– Ийе, Лена, дыңнап олур мен – деп, капитан чемненмишаан, олура харыылаан.
– Хамык-ла пароходтар шупту аттарлыг болур-дур. «Аврора», «Варяг», «Ленин» аттыг атомоход, «Гагарин», «Космодемьянская», «Матросов» суг-суг дигилээш...
– Ындыг-ындыг, Лена, чугаала-ла, солун-дур – деп, капитан сонуургап олурган.
– Силерниң бо пароходуңарның ады чүге чок чүве боор?
– Харын аан, уруглар. Кым-даа ат бербээн, чүгле дугаарлыг-ла болгай – деп, капитан буруузунган байдалдыг харыылаан.
– Хемчилерниң байырлалынга алдар болдуруп, бо теплоходка ат тыпсыр деп бисте санал бар.
– Чүү дээр боор, дуңмалар, аныяк аян-чорукчулар, бис, болза өөрүп четтирер-ле улус-тур бис – деп кааш, уругларже айтырганзыг кайгап олура, дилээн. – Харын, адап берип көрүңер, уруглар.
– Чүү дээр деп бодаан-дыр бис? – деп, уруглар, оларга тывызык ыткан ышкаш айтырган.
– Харын де, тывызыктың баажызы чүдел ынчаш?
– Баажызы бе? – дишкеш, уруглар сымыражы каапкаш, – хемде – деп кааш, манап олурганнар.
Капитан кезек боданып чоруй:
– Аа, билип кааптым, «Бел» дээн-дир силер – дээш, бүдүү хүлүмзүрүй тыртып каан.
– Чок, чо-о-ок... Тывыңар, тывыңар харын че – дижип, уруглар оон оюн эреп, хөлчок-ла хөөреп каттырышкан олурганнар.
– Ындыг-дыр харын че, ам-на тыптайн... Адыр-адыр.
– Че-че, дүрген!
– Адырам, бир эвес тыпсымза, чүнүң-биле?..
– Шаңнаар, шаңнаар.
– Чүнүң-биле? Оон башка мен тыппас-даа мен.
Аныяк аян-чорукчулар удур-дедир көрүшкен соонда, бир-ле чүве сымырашканнар.
– Азас-биле!
– Хаа, ол хире улуг үнелеп четпес шаңнал турда, ол атты тыппас болза, черле канчаар боор, дуңмаларым!
– Че, че!
– Чараа-чечен! Чараа-чечен!
Аныяк аян-чорукчулар кара баары каткыже каттырышкан:
– Чок, чо-ок... чок ийин! Канчап тыппас капитан боор.
– Ол хире үнелиг болгаш солун атты кижи канчап тывар боор, дуңмаларым. Бажым безин тений берди, ам черле тыппазым ол-дур, адап берип көрүңер. Дыңнаксаарым черле аажок. Ам-даа боданып көргей-даа мен, хугбай, ам удавас озалдыг чер база бар...
– Ындыг-дыр, адап берээли. Ооң садыызынга чүнү канчаар силер че?
– Аттыг-ла өртээ аар ат болгаш тур аа?! Адырам чүнү канчаар улус боор бис, оолдар? – дээш, капитан өөрүнче карак база тыртып каан.
– Че-че, хүн батты, озалдыг чер база чоокшулаан-дыр – дижип, уруглар шыны-биле далаштырганнар.
– Ындыг болза Ужарга четкиже бир-ле черге кончуг чараш аң көргүзүп бээр мен, кандыг деп бодаар силер?
Ынчаар орта уруглар өөрээнинден бир угда:
– Ужар! – деп чирт кылганнар.
– Хаа, ынча дептейн дээш, бичии черден-не ара соксадым ийин – дээш, капитан хараадаанындан бажын дырбанган. – Адырам, чогум «Ужар» дээниниң утказы чүү боор чүве ирги? Куштуң азы самолеттуң ужары дээни ол бе азы бо бар чоруурувус Бии-Хемниң Ужары дээни ол бе? – деп, капитан уруглардан баштактанып айтырган.
– Бии-Хемниң улуг Ужары-даа болур, самолеттуң ужары-даа болур.
– Ынчаарга-ла улуг үнелиг болбас арга чок – кончуг чараш-даа, ханы уткалыг-даа ат-тыр! Мен-не байырлап хүлээп алыр кижи-дир мен – деп, капитан өөрүнден айтырган – Че, кандыг деп бодаар силер, оолдар?
– Чүүлдүг-дүр оо! – дижип, рулевой оолдар чир шоң болганнар.
«Ужар» деп ол атты шупту-ла бир үн-биле хол көдүрүп бадылап алганнар. Шак мынчангаш хемчилерниң байырлалдыг хүнүнге алдар кылдыр Бии-Хем унунда чоруп турар № 213 теплоходтуң ады «УЖАР» болган.