Ада-иезинден хамааржыр

Төл чокта, төре херээ дамчыттынмас,
Төл чокта, төрел чону салгаттынмас.
Төл чокта, төөгү-даа сураттынмас,
Төл чокта, Төрээн чурт-даа ээлеттинмес.
Чаштар дээрге аас-кежик өөрүшкүвүс,
Чаштар дээрге келир үе салгалывыс.

Бо дээрге мээң 20 чыл бурунгаар ада-иелеримге эрттирип турган класс шагынга ажыглап турган үлегер домактарым. Домак бүрүзүн келген ада-иемге парлааш, ыыткыр, тода номчуур кылдыр үлеп берген турган мен.

Ол үеде башкылап чораан мээң үем башкылар сактып кээр боор. “Эрткен үем – төөгүм боор” деп бодап-даа кээр. Амгы үеде аныяк башкылар сонуургап номчууру артык эвес. Амгы үениң башкылары кайыын-даа номчуп, билип, парлап алыр болгай.

Бис өөреникчилер-биле тайга-сын, алаак-шыкче, дагларже экскурсиялап чорааш, өөреникчилерниң билиин делгемчидер болгай бис. Чаштар дээрге келир үеде салгалывыс деп үлегерге даянып алгаш, чаш уругну бичиизинден эгелеп улуг угаанныг кылдыр өстүрери өске кижилерниң киржилгези чокка кижизидип болур-ла болгай. Чаш төл чаш тургаш-ла, “ичелээр” дей бергеш, шимчеп ыглай бээр. Чаш ийи айлыг тургаш, иезин таныыр, алды ай четкеш, адазын танып эгелээр. Уруг-биле чугаалажыр, хөрээнге, чүрээнге чыпшыр тудуп, чассыдары албан.

Бир сактыышкыным бижип көрейн. Угбам инек саарда, уруун, оглун демир оруннуң будунга чеп-биле баглап каар турган. Чаш уруг эжиктиң эргининге келгеш, дашкаар көрүп, чүнү-даа эскерип, куштарның ушканын, арга-арыгны, өглерни, инек сагган авазын, хүннүң-не көрүп, бир-ле хүн чугаалай бээр.

Оолдуң сөс дыңнавазы 2 хардан эгелей бээр, ол дээрге бодун камгалап эгелээни ол. Ынчангаш 2 хар четпээнде кээргел сеткилге кижизидер. Кончуп, дедирлендирип болбас, ол аңаа дорамчылал апаар. Оол ойнааракты үреп кааптарга, ажынмайн, а харын катап кылывыт, мен көрейн, шыдаар сен бе деп мактай аарак айтыргаш, кылыптарга, мактаарга, оол дыка өөрүүр.

Угаанныг ада-иеден улуг угаанныг ажы-төл төрүттүнер болгай. Өг-бүле эп-найыралдыг, бот-боттарынга ынак, ажы-төлү дээш кызымак болза, уруглар аас-кежиктиг болур.

Чамдык ада-ие ажырбас, школага башкылар өөредип-кижизидип каар, оларга бүзүрээр бис дижир. Ол дээрге улуг частырыг! Башкылар күрүнениң берген тускай программаларын өөредир болгай.
Уругларның келир үези, эртем-билиг чедип алыры ада-иезинден хамааржыр. Кошкак өөредилгелиг, багай чурумнуг уруг-дарыгдан чүнү манаар бис.

Уруг бүрүзүнде угаанныг, талантылыг, тура-соруктуг болурунуң үндезиннери бар. Ону деткиири, сайзырадыры ада-иениң онзагай хүлээлгези болур. Амгы үеде бис, кырганнар, уругларывыстың уруглары, оларның уругларының угаан-медерелиниң хөгжүлдезин, угаанының өзүлдезин кайгаар-дыр бис. Янзы-бүрү дылдарга чугаалай бээрин кижи кайгай бээр, чоргаарланы бээр бис!

Чаңгыс сөс-биле, ада-иезиниң кижизидип кааны ол! “Шын” солунга өөредилге-кижизидилге дугайында хөйнү бижип турар. А ону шын-дыр деп чөптүг ажыглап болур деп бодавастар база бар. Ынчалза-даа шынын чугаалаарга, “Шын” солунну номчувас ада-иелер, башкылар безин бар. Солун номчуп турар ада-иелер эр хейлер! “Шынга” шынын бижиир деп билир мен.

Каш чылдар бурунгаар класс база башкы бүрүзү янзы-бүрү чагыдылгалыг турганын сактыр-дыр мен.

/ Мамаакай ОЮН (ДАРГАТ). Кызыл хоорай.

Чурукту интернет четкизинден алган.

"Шын" №30 2023 чылдың апрель 26