РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯЗЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТИЗИ 2024 ЧЫЛДЫ “ӨГ-БҮЛЕ ЧЫЛЫ” КЫЛДЫР ЧАРЛААНЫ ОНЗАГАЙ.
Эрзин кожууннуң база бир онзагай өг-бүлелериниң бирээзи Бадыларның өг-бүлези-биле силерни таныштырыксадывыс.
Светлана Доржуевна, Анатолий Санааевич Бадылар өг-бүле тудуп чурттааш, 2 оолдуг болганнар. Светлана Бады фельдшер эртемни чедип алгаш, Эрзин кожууннуң төп эмнелгезинге медицина статистиказынга, кожууннуң поликлиниказынга кол эмчи сестразы болуп 36 чыл дургузунда, хүндүлүг дыштанылгаже үнгүжеге ажылдаан. Амгы үеде кожууннуң “Хензигбей” уруглар садында эмчи сестразы болуп ажылдап чоруур.
Өөнүң ээзи Анатолий Бады шериг албанынга ажылдап, прапорщик эргелиг турган. Ооң соонда төөгү, география башкызы эртемни чедип алгаш, школага башкылап ажылдаан. База кожууннуң өөредилге килдизинге инспекторлап турган.
Ажыл-ишчи өг-бүлениң 2 оглу кайызы-даа бичиизинден тура ажылгыр-кежээ, өөредилгеге чүткүлдүг, клазынга болгаш школазынга кандыг-даа хемчег болурга, чыда калбас киржир турганын Светлана Бады улуг чоргаарал-биле чугаалаан: “Бо оолдар черле кайызы-даа бичиизинден тура-ла топтуг-томаанныг, бажың ажылын дөгерезин айбы чокка боттары-ла кылып кааптар оолдар. Бажыңдан-даа ыравас, ийи боду-ла ойнап өзүп келген. Байырлалдар келирге, улуг оглум Сүрен меңээ даады-ла кандыг-бир чурук азы открытка кылып алгаш белекке бээр кижи”.
КАДЫ-ЛА ӨЗҮП КЕЛГЕН
Сүренниң авазының кады төрээн хеймер дуңмазы Улана Седи угбазынга дузалажып, дуңмаларын алчыр турган. “Угбамның улуг уруу дег дуңмаларым-биле ойнап өзүп келдим. Сески класска өөренип тургаш-ла, Сүренни холумга көдүрүп, чайгап өстүрген мен. Кажан студентилээш кээримге, дуңмаларым мени эжи кылдыр көөр” – деп, Улана Седи сактып чугаалаан. Сүрен бичиизинден тура-ла шимченгир, мерген угаанныг, бүгү-ле чүүлдерге четтигип чоруур дээрзин угбазы сактыр. Ооң хостуг үезинде ынак оюннары шыдыраа, шашки, чадаг-терге мунары турган. Улана, Сүрен алышкылар эдержип алгаш, арыг кирип, чыжыргана, ыт-кады чыып, эштип, агаарлап чоруурунга ынак.
“Бо оолдар 5–6 харлыг турда, телевизордан көрүп алганым-биле, эжиндирип өөредип турган мен. Сүрен боду шын эштип өөренип алгаш, мени өөредип турду. Ол ёзулуг сугжу оол, дендии эштир” – деп, Улана Седи сактыышкыны-биле үлешкен. Кады-ла өскен болгаш, угбазының оолдарының өөрүшкү, муңгаралын үргүлчү үлежип чоруурун ол демдеглээн.
ФОРМАЗЫНГА ЭВЕС, А КАРАКТАРЫНГА ЫНАКШААН
Бадыларның улуг оглу Сүрен Новосибирск хоорайга шериг өөредилге черин дооскан. Амгы үеде ол “Кара ирбиштиң” командири, Авдеевканы тиилеп алган акы-дуңмалышкы дайынчыларның баштыңчызы. Новосибирскиге ол өөренип тургаш, амгы үеде оглу, кызының авазы, кады чурттаан ынак эжи Диана-биле салым-чолун холбап, амыдырап-чурттай бергеннер. “Диана-биле бир дугаар ужуражып келиривиске сеткилимге аажок кирген. Дыштаныр хүннерде үргүлчү эжимниң чурттап турган бажыңынче баар турган мен. Ол кончуг-даа чем кылыр кижи. Чеде бээримге-ле, бир-ле онзагай, амданныг-чаагай чемни кылып бээр. Ынчаар-ла Диана Түменовна мээң чүрээмни чаалап алгаш барган” – деп, Сүрен Бады өөнүң ишти-биле канчаар таварышканын чугаалаан.
Диана Бады ол үеде Сибирьниң күрүне албанының академиязының студентизи турган. “Бис 2008 чылда таныжып алган бис. Ынчан кайывыс-даа студентилер турдувус. Сүрен дендии онза оол болгай. Чүнү-даа чугаалажыр, оюн-баштак, эрзиг мөзү-бүдүштүг. Хөй-ле улус кеткен формазы дээш сонуургай берген деп бодаар. Чок, ооң карактары мээң сеткилимге кончуг кирген. Черле кончуг эки кижи”– деп, ол чугаалаан.
2011 чылда Сүрен, Диана Бадыларның өг-бүлезинге дун кызы төрүттүнген соонда, бир чыл эрткенде, өгленип алганнар. Өг-бүлениң эр ээзи Сахалин облазынга ажылдап турар үеде адазының соон изээр оглу төрүттүнген. Өгнүң эр ээзи кайнаар баар, иешкилер соондан чоруп-ла турар. Шериг албанныг кижиниң өөнүң ишти болурга ында кандыг-даа берге чүүл чок. Кажан дайын шөлүнче чоруптарга, манаары кончуг берге дээрзин Диана Бады демдеглээн: “Дүнелерде уйгу келбес.
Чамдыкта удуп чыткаш, хенертен бир-ле билдинмес дүвүрелден оттуп келир мен. Анаа эвес-тир дээш, тарина номчуп, чалбарып, тейлеп-ле эгелээр мен. Эжимниң мурнуку одуругже кирипкенин база сагыжым эндевейн баар”.
Сүрен Бады Москвага 2 чыл дургузунда өөренген соонда, ону Тываның 55-ки мото- адыгжы (даг) бригадазынче шилчидиптерге, ол өг-бүлези-биле төрээн чер-чуртунче эглип келгеннер. Ажы-төлү Кызылдың 15 дугаар школазынга өөренип, өөнүң ишти Тываның девискээринде болгаш Россияның өске-даа регионнарында, ооң иштинде Донецк болгаш Луганск республикаларда адвокат ажылын уламчылап турар.
Сүрен Бады бодунуң мергежилин ачазының чагыы-биле шилип алган. Ол ачазынга аажок чоргаарланыр чораан. Кажан ол өөредилгезин дооскаш, Сахалин облазынга чартык чыл хире ажылдап чорда, ачазы аарыгның уржуу-биле чок болган. Ачазы дириг чорда, ооң күзелин, чагыг-сөзүн боттандырып четтигипкен. Амгы үеде ачазының уштап-баштап каанынга ол харын-даа чоргаарланыр.
АДАЗЫНЫҢ КИЖИЗИТКЕН ООЛДАРЫ
“Оолдарымның бот-башкарлып шыдаар, мерген угаанныг, ажылгыр-кежээ, бурунгаар чүткүлдүг эки кижилер болганынга ачазының кижизидилгези улуг рольду ойнап турар. Шериг албанныг кижи болгаш, эр мөзү-бүдүшке өөредип каан. Башкы мергежилиниң ачызында кижизиг, улуг-даа, бичии-даа кижилерни хүндүлеп чоруур, эртем-билигже сундулуг, амыдыралдың кандыг-даа байдалдарынга тура дүшпес, туруштуг кылдыр кижизиткен” – деп, Светлана Бады демдеглээн.
Светлана Доржуевнаның бичии оглу Сүгдер Москваның медицина университедин дооскаш, чүрек-дамыр хирургу болуп ажылдап чоруур. Кенни Ай-Суу Өнер-ооловна Бады Новосибирскиниң медицина университединиң доозукчузу, кардиолог эмчи, медицина эртемнериниң кандидады. Кырган-ава амгы үеде 4 уйнуктуг.
“Улуг оглум ачазының мергежилин, а бичиизи медицина адырын шилип алган. Кайызы-даа эртем-билииниң аайы-биле чонга бараан болуп чоруурунга чоргаарланып чоруур мен” – деп, Светлана Бады түңнээн.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруу
«Шын» №25 2024 чылдың апрель 3
