В.Ш. КӨК-ООЛ АТТЫГ НАЦИОНАЛ ХӨГЖҮМ-ШИИ ТЕАТРЫНЫҢ ШИИ АРТИЗИ, ТЫВА РЕСПУБЛИКАНЫҢ АЛДАРЛЫГ АРТИЗИ, ТЫВАНЫҢ УЛУСТУҢ АРТИЗИ МЕРГЕН КИИМ-ООЛОВИЧ ХОМУШКУ ТӨРҮТТҮНГЕН ХҮНҮН ДЕМДЕГЛЕП ЭРТТИРИП ТУРАР.
Ол 1975 чылдың сентябрь 9-та Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурунга хөй ажы-төлдүг өг-бүлениң хеймер оглу болуп төрүттүнген. Чашкы болгаш элээди үелери өскен төрээн суурунуң узун, делгем кудумчуларынга эрткен.
Ол чеже-даа өг-бүлениң хеймери турган болза, чассыг, ылбыргай чаң чок, харын-даа ада-иезиниң дузалакчызы, эрес-шоваа, кашпагай, айбыдан чажам дивес оглу болуп өзүп келген. Бичиизинден тура-ла концерт, шии ойнаан артистерни аажок сонуургап, канчаар ойнаарга ындыг солун болур ирги деп магадап көөр турган. Аңаа «артист болур мен» деп күзел, бодал-даа башка чок турган. Ол мал аразынга өскен болганындан ийикпе, «Айболит эмчи дег эвилең-ээлдек, мал-маганга ынак, мал эмчизи» болуксаар, чоорту ортумак класстарга келгеш, кижи эмчизи болур күзелдиг апарган. Школачы чылдарында кичээлдер соонда колдуу бөмбүктеп, узун хемчээлдиг чарыштарга бо-ла маңнаар турган. Сөөлгү коңга байырлалында башкызының даалгазы-биле концертке И. Крыловтуң «Көрүнчүк биле сарбашкын» деп баснязын шоодуглуг сөстер-биле солуп, аянныг, оюн-баштак чугаалаан соонда, ооң чажыртынып чораан талантызын эш-өөрү, башкылары магадап, артист болур болзуңза, дыка тааржыр кижи-дир сен дижип, сонуургап ханмааннар. Чыраа-Бажы ортумак школазын дооскаш, шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш, Кызылдың уран чүүл училищезиниң актёр салбырынче кирип алган. Өөренип турган үелеринде шоодуглуг чугаалар, солун, хөктүг ужуралдар, шүлүктү аянныг номчуурунга өске эштеринден көзүлдүр-ле ылгалып турган. Ол уран чүүлдүң делегейинче бердинип, мергежилин улам-на бедидип алыры-биле, 1999 чылда Санкт-Петербургтуң театр уран чүүлүнүң күрүне академиязынче кирип алган. 2003 чылда ол өөредилге черин чедиишкинниг доозуп алгаш, катап-ла хөгжүм-шии театрының актёру болуп, күзелдии-биле ажылдап кирипкен. Оон эгелээш-ле, ол театрның сценазынга күүседир овур-хевирлеринге ыяк белеткенип, көрүкчүлерниң сонуургаары, ынак артизи апарган.
Республика чергелиг байырлалдарга тураскааткан оюн-көргүзүглерге, концерттерге Мерген Хомушку үргүлчү идепкейлии-биле киржип, театрның сценазынга барык 50 ажыг аңгы-аңгы овур-хевирлерни онзагай ойнап, эш-өөрүнүң бүзүрелин, көрүкчүлерниң бедик үнелелин чаалап ап, байлак сеткилдии-биле чонунга бараан болуп чоруур артист. Ол шии артизинден аңгыда, киноларга база ойнаар болу берген. Ооң ойнаан овур-хевирлериниң каш-ла чижээ: «Кара-Дагның казыргызы» деп шиизинде – Кайгалдың, өлүм чок «Хайыраан ботта»– Сарыг-Ашактың, «Кым сен, Сүбедей» – Батый-Хаанның, «Эгил, эжим, эгил» – Кускун-Хаанның, «Дуруяаларда» – Кечил-оолдуң дээш өске-даа овур-хевирлерни бүзүренчиг кылдыр ойнап турары бир-ле хуулгаазын, кайгамчык.
Театрның ажыл-амыдыралының идепкейжизи, ооң бурунгаар хөгжүлдезинге үлүг-хуузун киирип, янзы-бүрү төлевилелдерниң, хемчеглерниң сорук киирикчизи.
Тываның база бир билдингир артистериниң санынга кирип, бодунуң чогаадыкчы ажылынга шылгарап, салым-чаяанныг артист шаңнал-макталдарны удаа-дараа чаалап ап келген: ТР-ниң Баштыңының, Культура яамызының хүндүлел бижиктери, Чечен Республиканың хөгжүм-шии театрының Хүндүлел бижии, «Онза чараш, янзы-бүрү ойнаттынмаан рольдарым» (2003 ч.) деп мөөрейниң бедик шаңналы, ол ышкаш «Сибирьниң хөгжүм-шии театрының бот-тывынгыр актёру» деп бедик атка база төлептиглерниң бирээзи болган.
«Эмчиге таныжып алганым, чечен чогаалдың чырык сылдызы, чогаалчым Эдуард Байырович Мижит мээң уран чүүлче сонуургалым оттуруп, театр-биле салым-чолумну доңнап каттыштырган. «Чалгыг» деп студияны удуртуп турда, ынаар барып, арга-сүмезин дыңнап, кичээлдеп турдум. Аңаа бөгүнге чедир амырап, кайгамчык буянныг кижиниң чагыг-сөзүн, деткимчезин алганымга өөрүп чоруур мен.
Артист болуру дээрге хамыктың мурнунда улуг харыысалга-дыр. Бичиимде эмчи болур күзелим база бүткен-не-дир, чүге дээрге артист кижи кижилерниң сагыш-сеткилин эмнеп чоруур болгай. Кажан күзээшкин болгаш ону боттандырар чүткүл бар-ла болза, далай дискек караа дег, даг тей дег болуру чугаажок. Ынак театрымга, чонумга мөгейип, моон-даа соңгаар бараан болурунга белен мен» – деп, ол чоргаарал-биле чугаалаар болду.
Мерген Хомушку ат сураглыг улуг артистер-биле кады ажылдап, сценага олар-биле кады ойнап, уран чүүлдүң бедик көдүрлүүшкүннүг, делгем улуг кораблинде эжиндирип чоруурунга чоргаарланып, ол дег аас-кежик чок деп санап чоруур.
Ховар салым-чаяанныг артист Мерген Киим-ооловичиге төрүттүнген хүнүн таварыштыр изиг байырывыс чедирбишаан, хөй санныг номчукчуларның өмүнээзинден каң дег быжыг кадыкшылды, хуулгаазын, кайгамчык овур-хевирлериңер-биле ам-даа чоннуң сагыш-сеткилин өөртүп, сонуургалын оттуруп, хей-аъдыңар кезээде бедик болурун йөрээдивис!
И. ООРЖАК ,
А.С. Пушкин аттыг ном саңының редактору.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №36 2025 чылдың сентябрь 18
