Айтырыг ажык болуп артпышаан…

Дөрт даванныг черлик амытаннар саны бүгү Россияда өзүп, көвүдеп турары дүвүренчиг байдалды тургузуп турар. Тывада база бо айтырыг чидиг болуп артпышаан. 2019 чылдан тура черлик ыттар санын кызырар сорулгалыг, оларны акталап, тускай тарылгаларны салып база өске-даа чаа аргаларны ажыглап эгелээн. Түңнел бар бе, чок бе? Көрээлиңер.

Кызыл хоорай мэриязының сөөлгү дыңнадыы-биле алырга, бо хүнде найысылалда черлик ыттар саны барык 8 муң чедип турар. Ооң-биле чергелештир социал четкилерде ыттарга ызырткан таварылгалар база чаш ажы-төлче халдаан дугайында хөйү-биле бижип турар. Бо айтырыгны шиитпирлээри-биле, Кызылдың мэриязы мал эмнелгези-биле тускай дугуржулганы кылган. Ооң шугуму-биле ээлери бар дөрт даванныг амытаннарны акталаары көрдүнген.

Кызыл хоорай мэриязының килдис начальнигиниң оралакчызы Айлана Ооржак: «Черлик болгаш ээлиг ыттарның өзүп-көвүдээр байдалын таратпас дээш, Кызыл хоорай чагыргазы муниципалдыг программаны ажылдап кылгаш, ол программаның иштинде чиигелделиг чазап, тарыдар ажылды чоруткан. 2023 чылда азырап турар ыт-кужун чон халас тарыдып, чазадып алыр аргалыг. Хоорайның Мал эмнээр эргелели-биле керээни чарган бис. Эргелелдиң 2-95-11 дугаарлыг телефонунче долгааш, дугуржуп алгаш, Оюн Күрседи 6 деп адресче боттары баргаш, ыт-кужун тарыдып, чазадып ап болур. Чедип шыдавас хамаатыларга ол байдалды база өөренип көргеш, ветеринарлыг лаборатория садып алыр деп турар бис. Чонга таарымчалыг байдалды тургузары-биле оң, солагай талакы эрикте, Вавилин ээтпээнде, хоорайның иштинде микрорайоннарда чер бажыңнарже Кызылдың Мал эмнээр эргелелиниң эмчилери чеде бергеш, бо керээ езугаар ажылдаар».

Муниципалдыг программа езугаар черлик ыттар-биле демиселче ниитизи-биле 30 млн рубльди үндүрген. Ыттарны акталаар болгаш өске-даа тускай хемчеглерден аңгыда, чурттаар чаа оран-саваны тудуп үндүрери база көрдүнген. Үстүнде адаан чарыгдалдардан аңгыда, хайгаарал чок ыттарны дажып-сөөртүрү-биле чаа автомашинаны база шимчеп чоруур ветеринарлыг лабораторияны садып алыр болган.
«Хоорайның чагыргазының санап турары-биле, найысылалдың девискээринде, ол-ла Вавилин ээтпээ, оң, солагай дачалар, хоорай ишти дээш санап кээривиске, ниитизи-биле 8000 хире ыт болуп турар. Ооң иштинде 50 хуузу ээлиг ыттар. Ээлиг-даа болза, кудумчуларда хайгаарал чок халчып турар ыттар база хөй. Ынчангаш олар ээзи чок ыттар санынче кирип турар. Республика бюджединден черлик ыттарның санын эвээжедири-биле 4 млн ажыг акшаны хоорайның чагыргазынга берген. Ол акшаны үезинде шиңгээдип алыры-биле эрткен чылдың декабрь айда чижилгениң конкурузун эрттирген. Бир ытты акталаарынга 3754 рубль көрдүнген. Ынчап кээрге чарлаан конкурска киржикчилер чогу-биле ол болдунмаан. Бо чылын база-ла ол ажылды эгелеп, бо хүннерде конкурсту чарлапкан бис. 10 хонук иштинде киржикчилерниң билдириишкинин манап турар бис» – деп, Айлана Ооржак чугаалаан.

Кызыл хоорайның ветеринарлыг эмнелгезиниң специалистериниң чугаалап турары-биле алырга, халас акталаашкын база өске-даа ажылды кылырда, кайы хире акша-хөреңги үндүрери билдинмес. Хоорайның ветеринария эргелели Кызылдың мэриязындан акшаландырыышкын манап турар дээрзин дыңнаткан.
Бо хүннерде хоорай чагыргазы черлик ыттар санын эвээжедир айтырыгны шиитпирлээри-биле база катап 4 млн рубльга акталаашкын ажыл кылыр садыглажыышкынны чарлаан. Эрткен чылын декабрь айда садыглажыышкынны база чарлаан турган. Түңнелинде, киржир күзелдиг хуу болгаш өске-даа ветеринарлыг эмнелгелер чок болган. Чылдагааны республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының санааны-биле чаңгыс ытты акталаарынга 3754 рубль көрдүнген акша-хөреңги чарыгдалдарын дуглап шыдавас болуп турар.

«Чаңгыс демниг Россия» федералдыг партия төлевилелиниң регионалдыг координатору Эльвира Лифанова акталаар ажылдың өртек-үнези ыттың килинден хамааржыр деп чугаалаан: «Чамдык хуу ветеринарлыг клиникаларда 4 муң рубльдан 8 муң рубль чедип болур. «Хатико» хөй-ниити организациязы хайгаарал чок дириг амытаннарны 2021 чылдан тура тускай грантының аайы-биле халас акталап турар. Планнаттынган чурум езугаар ол ажыл 2023 чылдың төнчүзүнде доостур».

Кызылдың мэриязының сан-чуругайлары-биле 8 муң ажыг хайгаарал чок ыттар дүвүренчиг байдалды тургузуп турар. Ол ыттарны акталап база өске-даа көрдүнген ажылдарны чорударынга ниитизи-биле ам-даа 30 млн рубль хереглеттинип турар. Ынчангаш бо хүнде айтырыг ажык болуп артпышаан.

Алдынай СОЯН белеткээн.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.

"Шын" №30 2023 чылдың апрель 26