Октябрь 11-де Тыва Арат Республиканың ССРЭ-ге эки тура-биле каттышканының 80 чыл оюнга тураскааткан байырлыг хемчеглер Кызыл хоорайның төвүнде Арат шөлүнге эгелээн.
Байырлал болган шөлде аңгы-аңгы кожууннарның кидис өглерин дистиништир тиккилепкен. Байырлап келген чон өглерже аалдап кирип, изиг сүттүг шайны амзап, боова-боорзакты-даа чооглап турлар. Кидис өглер аразында өскелерден ылгалдыг Чөөн-Хемчик кожууннуң өөн сонуургап четтим. Келген чон ширээде делгээн тыва аъш-чемни амзап, тыва чоннуң эдилеп чорааны эт-севин сонуургап көрүп турлар.
Чөөн-Хемчик кожуунда Культура салгал байлааның төвүнүң директору Аяна Ооржак байырлалга киржип келгенин тайылбырлады: «Бөгүнгү байырлалга кожуунувустуң брендизин көргүзер дээш келдивис. Чөөн-Хемчик кожууннуң брендизи дээрге алдыы болгаш үстүү хүрээлеривис-тир ийин. Хүрээлеривиске даянып алгаш, оларның иштинге чүү болуп турганын, кандыг ажылдар чоруттунуп турарын көргүзер сорулгалыг бис. Шаанда дег, сүттен кылган ак чемивисти чип, тыва оюннарывыстың херекселдери база тыва чоннуң эдилелдерин доозазын чонувус сонуургазын дээш, делгедивис».
Хөй-ле кижи чыглып турар баартыкта тыва улустуң шаг шаандан тура-ла эдилеп чораан эди тос-каракты чазаарын өөредип турар мастер-класс болду. Ону Ак-Довурак хоорайның бичии уругларның чогаадылга бажыңының чазаныр бөлгүм башкызы Альберт Майны удуртуп турар.
«Эрткен-дүшкен чон сонуургап кээп тур. Тос-карак чазап өөренип алыксаан аныяк оолдар кээрге, өөредип олур мен. Өөренип алыксаан улус-даа, садып алыкчылар-даа үзүлбейн тур. Кырган-авайлар колдуу белен бараан садып алыр дээш кээп тур.
Тос-каракты аныяамдан тура-ла чазап эгеледим. Дооскан эртемим база күш-ажыл башкызы. Материалдарны белеткеп алгаш, албан-биле чонумну өөредир дээш, чедип келдим» – деп, Алберт Майны чугаалады.
Дараазында чеп эжип олурар кижини сонуургап көрдүвүс. Ында база-ла чеп эжип өөренип алыксаан чон мастерни долганып алган тур. Оларны Сүт-Хөл кожууннуң Ак-Даш көдээ культура одааның ажылдакчызы Регина Ондар удуртуп, келген чонга аът челинден чеп эжерин өөредип турар болду. Регина Ондар бичиизинден-не тыва херээжен кижиниң кылып болгу дег ажылдарын доозазын кылып билир. Алгы-кеш-даа болбаазырадыр, дүк-даа салыр, ширтек-даа сырыыр. Ол бүгүге амгы үеде 80 хар ажып чоруур авазы Раиса Моңгуш өөреткен дээрзин ол дыңнатты.
Тыва кидис өглер тиккен шөлдүң театр талазынче көрүптерге, орус чоннуң эт-севи болур, угулзалыг улуг-улуг матрёшкаларны делгээн болду. Оларның баарында кончуг улуг орус самовардан чабрецтен белеткээн изиг шайны болгаш шайга чиир печенье, пряникти үлеп тур. Байырлалга келген чон, изиг шайны аартап, аразында хөөрежип, чурукка тырттыржып-даа турар.
Ол үеде Арат шөлүнде сценада В.Ш. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының болгаш Тываның күрүнениң В.М. Халилов аттыг филармонияның артистери Тыва болгаш Россия база төрээн чурт дугайында ыр-шоорун бараалгадып турлар.
Орус культура төвүнүң директору Вера Левинаның медеглээни-биле алырга, ук культура төвү аңгы-аңгы чоннарның ассамблеязының улуг шөлүн бо байырлалга организастаан.
«Кыргыс, армян диаспоралар база киржип келди. Бичии болгаш узбектер плов белеткээш, чонга үлээр. Ажылдавышаан, байырлап тур бис» – деп, Вера Левина чугаалады.
Аъш-чем кылып турар шөлге сайгарлыкчы чорук фондузунуң даргазының хүлээлгезин күүседип турар Ольга Сиринаның медеглээни-биле алырга, ук организацияның ажылдакчылары ТАР-ның ССРЭ-ге каттышкандан бээр 80 чыл оюн демдеглээн байырлалга аъш-чем үлээр ажылды организастап турар. ТР-ниң Экономика яамызының деткимчези-биле ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызы 5 хойну аңгылап берген. «Тос-Карак» кафезиниң поварлары беш хойнуң эъдин хайындырган. Оон ыңай ТР-ниң Арга-арыг болгаш бойдус ажыглалының яамызы Тожудан эккелген шортаннардан кылган чаагай мүн-биле чонну чемгерер.
Татьяна Киримова Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Сеп сумузунда уругларның чогаадылга төвүнүң башкызы. Ол 28 чыл дургузунда ук школада бичии уруглар-биле ажылдап чоруур.
«Бодум хуумда кымны-даа орус-тыва деп аңгылавас мен. Чуртталгада кыйгырыывыс болза, шупту чаңгыс өг-бүле болганда, найыралдыг болуул! Уругларга ойнаар-кыстар аргыдып өөредип турар мен. Орус, тыва өг-бүле ойнаар-кыстарны аргып турар. Бүдүрген бараанывысты садыптар-дыр бис. Аргып алган бараанывыс-биле ойнаар-кыстар театрын база организастап турар бис. Тывада 40 ажыг чыл чурттап чор мен. Тыва чурттуг кижиге душкаш, өг-бүле туткаш, олчаан Сарыг-Септе чурттап артым. Ажы-төлүвүс доозазы маңаа төрүттүнгеш, өскен. Байырлал-биле!» – деп, Татьяна Киримова тайылбырлады.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №78 2024 чылдың октябрь 12
