Делегей чергелиг “Алаш-Фест” дириг хөгжүм фестивалы бистиң республикада ийи дугаар чыл болуп эртип турар. Ол Тываның 5 муң ажыг чурттакчыларын болгаш Россияның өске регионнарындан база даштыкы чурттардан аалчыларны хаара туткан. Республиканың болгаш чурттуң билдингир коллективтери чаңгыс сцена кырынга салым-чаяанын бараалгаткан. Ол ёзулуг ыры-хөгжүмнүң байырлалы болган.
Тываның төнчү чок делгем хову-шөлдеринге болгаш дагларынга дириг хөгжүм катап база чаңгыланы берген. “Алаш” бөлүү тыва чуртувуста эш-өөрүн ийи дугаар чыып турары бо. Шак мындыг кайгамчык, улуг хемчээлдиг байырлыг фестиваль шаандагы өгбелеривистиң ёзу-чаңчылдарын болгаш амгы үениң хөөнүн каттыштырып турар.
“Хүн-Хүртү” бөлүү сцена кырынга аян тудуп турда, өске хөгжүмчүлер херекселдерин болгаш аппаратуразын баш бурунгаар белеткеп турганнар. Арга-дуржулгалыг хөгжүмчүлерге хөгжүм херекселдерин эртежик хөөн киирип алыры чаңчыл апарган.
Эрткен чылга деңнээрге, бо чылын фестивальга оон-даа хөй кижи келген. Олар барык 5 муң чедип турган. Бии-Хем кожууннуң девискээринде “Туран” сыын ажыл-агый бүдүрүлгезиниң чоогунга хөй-хөй майгыннар чаттыла берген. Организакчылар боттары безин чоннуң ынча хөй кээрин манавааннар.
Бо фестивальды бир дугаар эрттирип турда, чоннуң сеткил-хөңнүн көдүрүпкени көскү дээрзин Тываның улустуң хөөмейжизи, “Алаш” бөлүүнүң төлээзи Аян Ширижик демдеглээн: “Чогум-на бо фестиваль эрткен чылын чаңгыс катап болган. Ооң соонда дириг бойдуска шак мындыг улуг хемчээлдиг фестивальды үргүлчү эрттирип турарын чон боттары-ла дилей берген. Бистиң бо эгелээшкинивисти чоннуң деткип турары канчаар-даа аажок өөрүнчүг-дүр. Ол ышкаш республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг база бо чылын деткээн”.
“Алаш-Фест” фестиваль ам чоннуң ынак байырлалы апарган. Үндезин тыва уран чүүлдүң мөгейикчилери боттары культураның хөгжүлдезинче үлүг-хуузун киирип турары эки демдек дээрзин “Алаш” бөлүүнүң кежигүннери санап турарлар. Шак мындыг бедик темп-биле игилдиң үнү болгаш сыгыт-хөөмей, каргыраа харын-даа чүс-чүс чылдар дургузунда чаңгыланып артар деп чугаалап болур.
“Шынары эки фестивальдарны хөйнү эрттирип-ле турар болза, бистиң боттарывыска, ылаңгыя аныяктарга, кончуг эки болур дээрзинге бүзүрээр мен. Каргыраалап, хөөмейлеп сыгыртыры болгаш кандыг-ла бир хөгжүм херекселинге ойнаары албан эвес. Кол-ла чүве аялганы дыңнап билири болур. Бистиң өгбелеривистен дамчып келген уран чүүлүвүстү дыңнаарга, кижиниң сагыш-сеткили көдүрлүп, иштики хөөнү бир тускай апаар. Дириг хөгжүм бистиң мээ-медереливисте кайгамчык ханы исти арттырып турар. Ынчан тыва культура үр чурттаар” – деп, Тываның улустуң хөөмейжизи, “Алаш” бөлүүнүң кежигүнү Бады-Доржу Ондар чугаалаан.
“Хүн-Хүртү”, “Чиргилчин”, “Тыва”, “Одучу”, “Хөөмей-Бит”, “Тыва кызы”, “Хартыга”, “Амырга-Моос” дээш бөлүктер-ле хөй. Шак мындыг мастерлер чыглып келген ховар таварылганы хүн бүрүде көөрү болдунмас.
“Бо чылын киржикчилер санын көвүдедипкен бис. Даштыкыда чурттап чоруур аалчыларывысты, аңгы-аңгы регионнардан бөлүктерни база чаладывыс. Эрткен чылын чүгле боттарывыстың күжүвүс-биле – тус черниң коллективтери-биле эрттирген бис. Бистиң аравыска чаңгыс-ла өске черден чалаткан хөгжүм бөлүү турду. Бо чылын оларның саны 6 четкен” – деп, фестивальдың кол продюсери Аңгырак Ховалыг чугаалаан.
Байырлалга боттарының хол-биле кылган ажылдарын делгеп, садып-саарып турар хууда сайгарлыкчылар база киришкен. Оларның аразында ыяш-биле ойнаарактар, янзы-бүрү дериг-херекселдер чазаар Роман Маады база киржип чедип келген. Бодунуң бүдрүлгезин сайзырадып алыр дээш, ол социал керээ программазынга киришкеш, 300 муң рубльге тускай техниканы садып алгаш, бодунуң ажыл-херээн сайзырадып чоруур.
“Мындыг фестивальдарга киржири меңээ кончуг ажыктыг. Чүге дээрге өске чурттардан, регионнардан аалчылар бистиң ажылдарывысты сонуургап, садып алырлар. Мен бодумнуң кылып турар ажылдарымга тыва культураны көргүзүп, дириг амытаннар хевирлерин, тыва национал хээлерни киирерин оралдажып турар мен” – деп, ус-шевер Роман Маады чугаалаан.
Фестивальды Тываның национал оркестри ажыдып, чыылганнарга дириг хөгжүмнүң янзы-бүрү хевирлерин бараалгаткан.
Байырлалга Тываның Баштыңының мурнундан Чазактың төлээлери база келгеш, чыылганнарга байырын чедирген. “Бистиң республикавыска бо кайгамчык ужур-уткалыг болуушкун-дур. Ол туризмниң деңнелин бедидип, хөй-ле кижилерни хаара тудупкан. Бистиң улусчу хөгжүмүвүске ынакшылывыс болбайн канчаар. Коллективке моон-даа соңгаар сайзыралды күзедим. Ол чылдың-на эртер болзун. Канчаарга-даа бистиң үнелиг ёзу-чаңчылдарывысты хөгжүм хевиринге кадагалап арттырар, келир салгалга дамчыдар херек” – деп, Тываның Баштыңының оралакчызы Орлан Сарыглар чугаалаан.
“Бистиң республикавыстың культурлуг амыдыралынга кончуг чугула болуушкуннарның бирээзи-дир. Ооң мурнунда бис “Көшкүн кижиниң делегейи”, “Азия Төвүнде фанфарлар” деп хөгжүм байырлалдарын эрттирген бис. Шак ындыг хемчеглерниң бирээзи “Алаш-Фести” эрттирип турарывыс бо. Ооң соонда Наадым болгаш “Үстүү-Хүрээге” белеткенир бис” – деп, культура сайыды Виктор Чигжит демдеглээн.
Бо фестиваль анаа-ла ээлчеглиг концерт эвес, а культура дугайында чугаалажыышкын болган. Чамдык улус Тываның кайгамчык хөгжүмүн боттарынга ажыткан, а өскелери боттарының ынак артистерин база катап дыңнаар аас-кежиктиг болганнар.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны Культура яамызындан алган.
“Шын” №26 2025 чылдың июль 10