Тиилелгениң 80 чылдаан оюнда база Ада-чурт камгалакчыларының чылында “Кым-даа, чүү-даа уттундурбаан” дээш, дараазында алдарлыг мөге Кертик-Кара Монгуш дугайында төөгүлүг сактыышкын.
Өвүрге Улуг Тиилелгениң 5 чыл оюнга база Халгин-Гол дайынының 10 чылдаанынга тураскааткан байырлалды Тываның болгаш Моолдуң чону аразында демдеглеп эрттирген. Ол байырлал дугайында Хандагайтыда 85 харлыг хоочун Комбу Хевекович Доңгак база Севээн Кертик-Караевна Монгуштан Хандагайты спорт школазының директору, Россияның алдарлыг тренери Виктор Монгушович Достай бодунуу-биле дыңнап чугаалаан.
Ынчан 1950 чылдың август төнчүзүнде, сиген кезилдезиниң адакталган үезинде, Хандагайты биле Солчур аразында талдарлыг шыкка Ада-чурт дайынының тиилелгезиниң 5 чыл база Халгин-Гол дайынының 10 чыл оюнга тураскааткан байырлалды эрттирген турган. Ол байырлалга Моол спортчулар хүрешкен, аът чарыжынга, сиген кезеринге база киришкеннер. Хандагайтыда хоочун Комбу Доңгактың чугаазы-биле, ол үеде хүреш маргылдаазының чуруму-биле ийи таланың мөгелери боттарынга дужааш кылдыр олуруп, удурланыкчызын шилип хүрежир чораан. Ынчан хүрешке 64 мөге, баштайгы салыгда 32-32 мөге кылдыр чарар, улаштыр 16-16, дараазында 8-8 мөгеге, 8 шыырак мөгени 4-4 кылдыр салыр турган. Тулган мөгени илередиринге 2 мөге хүрежир турган. Ол хүрешке 8 шыырак мөге санынче 5 моол, 3 тыва мөге кирген. Түңнел хүрешке Хандагайтының шыырак мөгези Кертик-Кара Маадыр-оолович Монгуш Убсанур аймактан Моолдуң Чаан мөгезин октааш шүглүп үнген. Шаңналынга бир тоннук торгу, бир калбак сарыг шай база бир дүрүг дүңзе таакпыга төлептиг болган.
Хол-биле сиген кезеринге Очур-оол Монгуш тергиидээн. Аът чарыжын Сегээ ховузунга салып эрттирген. Ол чарышка Моолдан шупту бир дөмей ала малдарны салганы онза солун болган.
Кертик-Кара Монгуш 1922 чылдың июнь 19-та Бора-Шайга хөй ажы-төлдүг малчын өг-бүлеге ийи дугаар оглу болуп төрүттүнген. Улуг уруу Севээн Кертик-Караевна ачазы Хөндергейде мөге кудазы Аразай Комбу-биле кады Моол кирип хүрежип, таалың долу шаңналдарлыг келгенин сактып чугаалаан. Алдарлыг мөге Кертик-Кара Маадыр-оолович Монгуш өөнүң ишти Санмаа Мөнгештеевна-биле 8 ажы-төлдү (2 оолду, 6 кысты) кижизидип өстүрген болуп турар. Ол хенертен аарааш, 1973 чылдың декабрь айда мөчээн.
Бо чылын Улуг Тиилелгениң 80 чыл оюнда база Ада-чурт камгалакчызының чылында алдарлыг мөге Кертик-Кара Монгушту чаңгыс чер чурттуглары сактып чорууру улуг чоргаарал. База ол ышкаш төрээн черинге ажы-төлүнден алдарлыг мөгениң угун салгаан, мөге оол төрүттүнер-ле болзун дээш, йөрээлди салдывыс.
/ Алексей Чамбал-оол,
спорттуң хоочуну.
Чурукту маадырның архивинден алган.
“Шын” №44 2025 чылдың ноябрь 13