Тывада чоннуң, келген аалчыларның, туристерниң кыш-чай дивейн дыштаныптар черлерин салаа базып санап болур. Дыштаныр черлер аразында колдуу-ла «черлик» аржааннар, хем-хөлдер, бичежек турисчи баазалар колдаан. Кайгамчык чараш бойдус чурумалдыг черлер Тывавыста көвей, ынчалза-даа дыштанырынга таарымчалыг байдалдар тургустунмаан болуп турары чажыт эвес.
Республикага туризм адырын сайзырадырынче Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг улуг кичээнгейни угландырып турарын билир бис. Ук ажылды шапкынчыдарынга чогуур инфраструктура тургузары, оруктар, электри хандырылгазы дээн чижектиг айтырыгларны бир дугаар ээлчегде шиитпирлээри чугула дээрзин В. Ховалыг доктаамал медеглеп турган. Ынчангаш Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң хууда программазы-биле тодаргай хемчээлдиг саң-хөө аймаан Таңды-Уула эдээнде тоолчургу Чагытай хөлдүң эриинге чон дыштаныр турисчи бааза тударынга таарымчалыг байдалдар тургузарынче угландырган. Ооң ачызында бо хүннерде Чагытай хөлдүң эриинде «алдын элезин» деп чон аразында нептерээн аттыг девискээрде чаа турисчи бааза тыптып тургустунуп келген. Ону «Эко-отель «Золотые пески» деп адап турар.
Чонга ажык дыштанылга чери
Ажыы-биле чугаалаар болза, Чагытай хөлдүң эриинде чон барып дыштаныптар черлер барык чок деп болур – чүгле хууда азы кандыг-бир яамы, ведомствога хамааржыр, хааглыг деп санаттынар каш турисчи бааза бар. Бо хүннерде хөл эриинде барык 9 гектар чедип турар улуг девискээрни долгандыр херимнеп каан, машина-балгат тургузар черин база тускай аңгылаан, арыг агаарга дыштанып олуруптар стол-сандайларлыг, дээвиирлиг беседкалар тургузуп каан, шашлык быжырып чиптер девискээрлиг, майгыннар тип алыр аңгы черлиг, чаагайжыттынган арыгланыр черлиг, спортчу шөлдүг, бичии чаштар ойнаптар шөлчүгештиг, хөл эриин дургаар агаарлап кылаштаптар манзалап каан оруктуг хөлчок аянныг дыштаныр чер туттуна берген.
А эң-не онзагай чүүл – 4 барнхауз деп адаттынып турар 2 олуттуг (херек болза, немей олуттар база тыпты берип болур) чаагайжыттынган чаа шагның дыштаныр бажыңчыгаштары бар. База бир шак ындыг чаагайжыттынган бажыңчыгашты турисчи баазаның ажылдакчылары чурттаар кылдыр тургускан.
– Бо хөлдүң девискээри тускай камгалалдыг чер кылдыр санаттынып турар болганда, турисчи баазаны бойдуска хумагалыг аргалар ажыглап тургаш кылганын айтып каары чугула – деп, Туризм медээлериниң төвүнүң килдис эргелекчизи Сайзана Пильжум тайылбырлаан. – Кезектерин эккелгеш, чыып үндүрүптер бажыңчыгаштарны бойдуска хора чедирбес материалдардан кылган боорда, кыжын-даа, чайын-даа чурттап болур кылдыр бүгү таарымчалыг байдалдар тургустунган: изиг-соок суг, орун-дөжек, чунар өрээл, арыгланыр чер, чем белеткеп чиир херекселдер… дээш үш сылдыстыг гостиницалар деңнелинге дүгжүп турар. Бажыңчыгаш иштинге-ле олуруп алгаш, хөл эриин өттүр көстүп турар ханадан магадап көрүп болур. Келген аалчыларны киирер шагын эптиг кылдыр 16.00 шактан тура кылып алган бис, а үнер шагы 14.00 шак.
Амдыызында турисчи бааза шуут долузу-биле ажыттынмаан-даа болза, ажылы эгелей берген дээрзин төптүң ажылдакчылары дыңнаттылар. Дыштанырынга таарымчалыг байдалдарны ам-даа немей тургузар, келир чылга чедир чемненир кафе, конференц-зал, ойнаар-хөглээр немелде девискээрлер база туттунуп, ук ажылга киржир инвесторларны хаара тудар талазы-биле ажыл уламчылаар, турисчи агентилелдер-биле кады ажылдажылганы идепкейжидер. Бо хүннерде баазаның ажылын чүгле Тывада эвес, а кожа-хелбээ регионнарда турисчи албан-организациялар сонуургай берген. Ооң-биле чергелештир ук бааза «Сибирь дыштанылгазы» деп федералдыг турисчи маршрутче база кирип турар.
– Шак мындыг эко-отель, турбаазаның Чагытай хөлдүң эриинде ажыттынып келгенинге бис база дыка өөрүп тур бис. Тывага дыштаныксаан аалчыларывысты, боттарывыс чонувусту тоолчургу Чагытай хөлге эккеп, оларның аян-чоруун эптиг, таарымчалыг кылдыр организастаар арга тыптып келгени бо. Кады ажылдажылганы ам дораан эгелээрин планнап турар бис – деп, «Тоджа тур» аян-чорук агентилелиниң төлээзи Виктория Ховалыг демдегледи. – Дыштаныры-биле эккелген туристеривисти бо кайгамчык бажыңчыгаштарга чурттадып кааш, боттарывыс өмүнээвистен оларны дыштандырар хемчеглерни организастаар бис. Чижээ, кыжын хөл кырынга хаактаар орукту изеп, конькилээр дошту аштап алгаш, хаактаар, конькилээрин, дош адаандан балыктаарын организастап болур бис. Хөл эриинде чараш черлерже аян-чорук кылып, харга халдыр херекселдерге маңнадып, малчын аалдар-биле дугуржуп алгаш, агротуризм элементилерин киирип база болур. Кандыг-даа кызыгаарлаашкын чокка, дыштаныксаан чонну, туристерни хүлээп ап болур турисчи баазаның ажыттынып келгени республикага улуг болуушкун деп санап турар бис.
Турисчи баазаның хөгжүлдезинге ажыттынып турар оруктар кызыгаар чок. Чижээ, албан-организация черлериниң спортчу спартакиадаларын эрттирер ийикпе, темалыг шуулганнар, культура-массалыг хемчеглер организастаар… дээш планнар-ла хөй. А амдыызында бо турисчи баазага дыштаныр күзелдиглерге бажыңчыгаштарны садып-саарар ажыл эгелей берген.
Ажыл ам-даа уламчылаар
Тывага туризм сайзырадыр талазы-биле ажылга шак бо турисчи баазаның ажылының эгелей бергени бурунгаар бир улуг базым болуп турар дээрзин ТР-ниң Туризм талазы-биле агентилелиниң директору Ай-Хаан Догур-оол медеглээн.
– Бо турисчи баазаны чүгле социал-экономиктиг хөгжүлде программазы-биле эвес, а инвесторнуң идепкейлиг киржилгези-биле туткан дээрзин айтып каары чугула – деп, Ай-Хаан Догур-оол чугаалаан. – Программа акша-хөреңгизи Чагытай хөлдүң эриинче электри хандырылгазын кииреринге ажыглаттынган. Бо үеге чедир хөл эриинче электри чырыы шөйдүнмээн турган болгай, ынчангаш маңаа туризм хөгжүдери чидиг айтырыг болуп турган. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг байдалды эки билип, бир дугаар ээлчегде ажылды организастаарынга чугула херек айтырыгларны шиитпирлээр даалганы берген турган. Ынчангаш 22 сая рубльге узуну 8,5 км девискээрге Бай-Хаак суурдан электри дамчыдар шугумну шөйүп эккелгеш, хөл эриинге чедиргени бо. А бааза девискээриниң чырыдылгазы дээн ышкаш ажылдарны инвестор бодунга хүлээнип алгаш чоруткан. Дараазында республиканың орук фондузундан 12 сая рубльди орук септелгезинче чарыгдаан. Ниитизи-биле инвестор «Берег» КХН шак бо төлевилелче 4,5 сая рубль акша-хөреңгини киириштирген. Ам-даа баазаны улам сайзырадыры-биле, киириштирер инвесторлар дилеп тывар ажыл чоруттунуп турар. Бо хүннерде дыштаныр күзелдиг чонувус чаагайжыттынган дыштаныр бажыңнарны садып алгаш, кээп дыштанып эгелээн – ажылывыс эгези салдынган. Чогуур медээлерни, хостуг олуттар бар-чогун, өртек-үнезин +7-39422-2-45-45, +79503055252 дугаарлыг телефоннар дамчыштыр долгааш, билип ап болур. Ук өртек-үнеже турисчи баазаның ажылын хандырып турар ажылдакчыларның акша-шалыңы, коммуналдыг төлевирлерниң өртек-үнези кирип турар деп айтып каайн.
«Алдын элезин» эко-отель, турисчи бааза чоннуң база бир ынак дыштаныр чараш чери апаарының бүгү магадылалдары бар.
И. Санчат белеткээн.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
