Алдын күс болгаш чаа ном байырлалы

«Улуг-Хемниң тура дүшпес, чоргаар хөөннүг уруу-дур мен» диген мындыг чараш сөстер-биле шүлүкчү, прозачы, шиичи, аас чогаал чыыкчызы Ульяна Маспын-ооловна Аракчаа-Величконуң «Агы чечээ ажыг» деп чаа үнген номунга тураскааткан чогаал байырлалы кожууннуң К.-Э.К. Кудажы аттыг төп ном саңынга болуп эрткен. Чаа ному-биле таныштырылганы ажык чугаа хевиринге эрттиргени солун болган. Ооң хууда амыдырал-чуртталгазынга база кижизидилгеге, ёзу-чаңчылдарга, тыва дылга хамаарышкан мөгейикчилериниң болгаш номчукчуларының айтырыгларынга харыылап, солун ужуражылганы организастаан.

Чаяанныг кижи бүгү талазы-биле салым-чаяанныг болур дижир. Ульяна Маспын-ооловна база ындыг кижилерниң бирээзи болган. Ол ырлаза ыраажы, шүлүктезе, шүлүкчү апаар. Чараш, тускай, кымга-даа дөмейлешпес үнү-биле индий улустуң ырын база ава дугайында ырыны ырлап, чыылганнарны магадаткан.

Ульяна Маспын-ооловна бир оолдуң авазы, үш уйнуктуң кырган-авазы. Хостуг үезинде анаа черле олурбас, даараныр, аргыттынар, чок болза бийирин туткаш, бижиттинер. Тыва хептерни угулзалай аргып турары тускай чараш. «Өөрээнимде-даа, муңгараанымда-даа, дүвүрээнимде-даа аргыттынарымга эки. Ол ажыл мени оожургадыр-дыр» дээр кижи. Амгы үеде Украинада тускайлаттынган шериг операциязында киржип турар оглунуң дугайында чугаалап, оолдарын манап турар, боду ышкаш иелерге бурганга бүзүреп чоруурун чагаан.

Чогаалчының оглунга тураскаадып бижээн «Дайынчы оглумга» деп шүлүүн төп ном саңының чурт-шинчилел килдизиниң эргелекчизи С.В. Димит номчаан соонда, Улуг-Хем кожуундан Украинада болуп турар ТШО-га чок болган дайынчыларга тураскааткан биидең көргүзүгнү хемчегниң киржикчилери көрген.

Ном байырлалынга келген киржикчилер чогаалчының адын салган номну ооң холундан алыр аас-кежиктиг болганнар. Ынчангаш чогаалчывыс Улуг-Хем кызынга чогаадыкчы чедиишкиннерни күзевишаан, чаа үнген «Агы чечээ ажыг» деп ному уланчылыг болурун күзедивис.

Хемчегниң ийиги кезээнде Улуг-Хем кожууннуң ном саңнарынга аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чораан хоочуннарын «Күскү сесерликке» деп Улуг назылыглар хүнүнге тураскааткан дыштанылга кежээзинче чалаан. Кежээге келген хоочуннар оюн-тоглаага, танцы-самга киржип дыштанганнар. Чогаалчы-биле ужуражылга база ол ышкаш хоочуннарывысты хөглеткенивис бедик деңнелге эрткеш, шайлаашкын, белек солчулгазы-биле төнген.

Сай-Суу ТАРЫЙМАА,
Улуг-Хем кожууннуң К.-Э.К. Кудажы аттыг төп ном саңының методизи.

«Шын» №75 2023 чылдың октябрь 4